ศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในอริยวังสสูตร

Name: พระปลัดกิตติศักดิ์ ธีรปญฺโญ (พิมพันธุ์)

keyword: การปฏิบัติวิปัสสนา

; วิปัสสนาภาวนา

; อริยวังสสูตร

Abstract: วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์สามประการ คือ 1) เพื่อศึกษาเนื้อหาและหลักธรรมสำคัญในอริยวังสสูตร 2) เพื่อศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท 3) เพื่อศึกษาวิเคราะห์การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในอริยวังสสูตร เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และเอกสารต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง สรุปวิเคราะห์ เรียบเรียง บรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า อริยวังสสูตร เป็นพระสูตรว่าด้วยวงศ์ของพระอริยะเจ้า ซึ่งเป็นหลักการปฏิบัติของบุคคลผู้ไกลจากกิเลสที่กำจัดด้วยมรรคอันประเสริฐตามภูมิธรรมของตน อริยะวงศ์ คือ วงศ์พระอริยะที่รู้กันว่าล้ำเลิศ รู้กันมานาน รู้กันว่าเป็นอริยะวงศ์ เป็นของเก่า ไม่ถูกลบล้างทั้งในอดีต ปัจจุบันและอนาคต และไม่ถูกสมณะพราหมณ์ผู้รู้คัดค้าน มีเนื้อหาและหลักธรรมสำคัญ 4 ประการคือ 1) ความสันโดษในจีวร) 2) ความสันโดษในบิณฑบาต) 3) ความสันโดษในเสนาสนะ 4) ภาวนา ปหานารามตา ภาวนาเป็นที่รื่นรมย์ และเป็นปฏิปทาของพระอริยะเจ้า 3 ประเภท คือ 1) พระสัมมาสัมพุทธเจ้า 2) พระปัจเจกพุทธเจ้า 3) และพระสาวกพุทธเจ้า การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา คือ การปฏิบัติอย่างต่อเนื่องในการฝึกอบรมเจริญปัญญา อันเป็นเครื่องทำลายกิเลส ให้เกิดความเห็นแจ้ง รู้ชัดสิ่งทั้งหลายตรงต่อสภาวะของมันให้เข้าใจตามความเป็นจริง มีอารมณ์วิปัสสนา คือ รูป-นาม อันเป็นที่ยึดเหนี่ยวของจิตในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา เรียกว่า วิปัสสนาภูมิมี 6 หมวด ได้แก่ ขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18 อินทรีย์ 22 อริยสัจ 4 ปฏิจจสมุปบาท 12 เมื่อย่อลงแล้วคงเหลือรูป-นาม มีการปฏิบัติตามหลักสติปัฏฐาน 4 ได้แก่ 1) การปฏิบัติตามหลักกายานุปัสนาสติปัฏฐาน 2) การปฏิบัติตามหลักเวทนานุปัสสนาสติปัฎฐาน 3) การปฏิบัติตามหลักจิตตานุปัสสนาสติปัฎฐาน 4) การปฏิบัติตามหลักธัมมานุปัสสนาสติปัฎฐาน ส่วนผลของการปฎิบัติวิปัสสนาภาวนามี 4 ประการคือ 1) พระโสดาบัน 2) พระสกทาคามี 3) พระอนาคามี 4) พระอรหันต์ เมื่อนิพพานแล้วไม่กลับมาสู่โลกนี้อีก เป็นการสิ้นสุดวงจรของสังสารวัฏ คือ กิเลส กรรม และวิบาก วิเคราะห์การปฏิบัติวิปัสสนาภาวนาในอริยวังสสูตร โดยแบ่งออกเป็น 4 ประการคือ 1) จีวรสันโดษกับการปฎิบัติวิปัสสนาภาวนา โดยภิกษุผู้ปฏิบัติธรรมควรยินดีในจีวรคือ สันโดษด้วยจีวรตามแต่จะได้ ในจีวรสันโดษนี้ ภิกษุผู้ปฏิบัติธรรมพึงรู้จักจีวร พึงรู้จักเขตจีวร พึงรู้จักบังสุกุลจีวร พึงรู้จักสันโดษด้วยจีวร พึงรู้จักธุดงค์ที่เกี่ยวกับจีวร 2) บิณฑบาตสันโดษกับการปฎิบัติวิปัสสนาภาวนา โดยภิกษุผู้ปฏิบัติธรรมควรยินดีในบิณฑบาตสันโดษคือ ด้วยบิณฑบาตตามแต่จะได้ พึงรู้จักบิณฑบาต พึงรู้จักเขตของบิณฑบาต พึงรู้จักสันโดษด้วยบิณฑบาต พึงรู้จักธุดงค์ที่เกี่ยวด้วยบิณฑบาต 3) เสนาสนะสันโดษกับการปฎิบัติวิปัสสนาภาวนา โดยภิกษุผู้ปฎิบัติธรรมควรยินดีในเสนาสนะสันโดษ คือ พึงรู้จักเสนาสนะ พึงรู้จักเขตของเสนาสนะ พึงรู้จักสันโดษด้วยเสนาสนะ พึงรู้จักธุดงค์ที่เกี่ยวด้วยเสนาสนะ ไม่โลภแสวงหาเสนาสนะตามที่ตนต้องการก็จะไม่เกิดความโลภและความกังวลทำให้การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานเจริญก้าวหน้าไปด้วยดี 4) ปหานภาวนารามตากับการปฎิบัติวิปัสสนาภาวนา โดยภิกษุผู้ปฎิบัติธรรมพึงยินดีในภาวนาและละปหานะคือ พึงเจริญสัมมัปปธาน 4 พึงเจริญอิทธิบาท 4 พึงเจริญอินทรีย์ 5 พึงเจริญพละ 5 พึงเจริญโพชฌงค์ 7 พึงเจริญอนุปัสสนา 7 พึงเจริญมหาวิปัสสนา 18 พึงเจริญโพธิปักขิยธรรม 37 เป็นอริยวงศ์ข้อที่ 4 ข้อปฏิบัตินี้ถือว่าเป็นเป้าหมายสูงสุดในพระพุทธศาสนา เพราะมุ่งแสดงถึงธรรมที่เป็นส่วนแห่งการปฏิบัติเพื่อบรรลุธรรม

Abstract: This thesis has three objectives: 1) to study the content and Buddhist teaching in Ariyavamsasutta, 2) to study the practice of Vipassana meditation in Theravada Buddhist scriptures, and 3) to analyze the practice of Vipassana meditation in Ariyavamsasutta. This is qualitative research by studying data from Theravada Buddhist scriptures, and documents related, summarized, analyzed, compile in descriptive style. The results of the research revealed that Ariyavamsasutta is a discourse on the clan of Noble One which is the practice of a person who is far from defilements that is eliminated by the Noble Path according to his own virtue. Ariya clan refers to great nobility, well-known, not be able to denied in present and future, not opposed by enlightened monks and Brahmins. There are four main teachings: 1) Cīvarasantuṭṭha or contentment on robes 2) contentment on alms-giving, 3) contentment on dwellings, 4) Pahānarāmatā or delight in the development of good and the abandonment of evil which is admired and followed by the Noble One, which includes 3 types; 1) Sammāsambuddha, 2) Paccekabuddha, and 3) Sāvakabuddha. Vipassana meditation indicates to continuing investigation through wisdom training which is the way to uproot all passions, and to know clearly all things as they really were. The observed objects of insight meditation are included within form-name as the base of contemplation known as Vipassana, there are 6 categories: 5 Khandha, 12 Āyatana, 18 Dhātu, 22 Indriya, 4 Ariyasacca, 12 Paṭiccasamuppāda, in brief they are name and forms. There are four foundations of mindfulness: 1) the practice of Kāyānupassanāsatipaṭṭhāna, 2) the practice of Vedanānupassanāsatipaṭṭhāna, 3) the practice of Cittānupassanāsatipaṭṭhāna and 4) practice of Dhammānupassanāsatipaṭṭhāna. As for the results of Vipassana meditation, there are 4 nobilities attained by meditator: 1) Sotāpanna, 2) Sakadāgāmi, 3) Anāgāmi, 4) Arahanta who never returned to this world after Nibbana. This is the end of the cycle of Samsara, i.e., defilements, actions, and fruits. An analysis of Vipassana practice in Ariyavangsasutta was divided into 4 themes: 1) in Cīvarasantuṭṭha, the practitioner should satisfy cloth received, Bhikkhus should know his own robe, robe’s place, left robes, own robe satisfying, and disciplines related to the robe, 2) in Piṇḍapatasantuṭṭha, Bhikkhus should rejoice in alms giving, they are, food as received, knowing arm giving, arm giving place, satisfaction in one own giving, and disciplines related to arm giving, 3) in Senāsanasantuṭṭha or contentment on monastery, Bhikkhus should be contented in the seclusion, that is, knowing the area of dwelling, dwelling’s area, dwelling contentment, and disciplines related to dwellings, there will be no greed and worry, which lead practice of Vipassana meditation to progress well, 4) in Pahānabhāvanārāmatā, Bhikkhus should be contented in the meditation and abandonment, that is , one would develop 4 efforts, 4 success, 5 faculties, 5 powers, 7 factors of enlightenment, 7 observations, 18 great insights, 37 factors leading to enlightenment as the 4th Noble lineage. This practice is considered as the ultimate goal in Buddhism.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. หอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาชิต ฐานชิโต

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: วิโรจน์ คุ้มครอง

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2564

Modified: 2568-08-18

Issued: 2568-08-18

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาวิปัสสนาภาวนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	พระปลัดกิตติศักดิ์ ธีรปญฺโญ (พิมพันธุ์).pdf	2.99 MB

ใช้เวลา

0.032426 วินาที