ศึกษาแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต

Name: สุรัตนา ตฤณรตนะ

keyword: การปฏิบัติ

; ผัสสายตนะ

; การพัฒนา

; คุณภาพชีวิต

Abstract: การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ข้อคือ 1. เพื่อศึกษาผัสสายตนะในคัมภีร์พระพุทธศาสนา 2. เพื่อศึกษาตัวอย่างบุคคลที่เสพเสวยโลกทางผัสสายตนะในคัมภีร์พระพุทธศาสนา 3. เพื่อศึกษาแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต เป็นการวิจัยเชิงเอกสารโดยศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎกและอรรถกถา ผลการวิจัยพบว่า ผัสสายตนะสภาวธรรมของกระบวนการทำงานของจิตผ่านอายตนะภายในกระทบกับอายตนะภายนอกเกิดความรู้แจ้งในอารมณ์ เป็นที่เกิดแห่งสุข ทุกข์ หรืออุเบกขา ซึ่งผัสสายตนะ 6 อย่างได้แก่ จักขุผัสสายตนะ โสตผัสสายตนะ ฆานผัสสายตนะ ชิวหาผัสสายตนะ กายผัสสายตนะ มโนผัสสายตนะ จากตัวอย่างบุคคลที่เสพเสวยโลกทางผัสสายตนะทั้ง 6 ประเภทพบว่าการเริ่มต้นของการรับรู้โลกทางผัสสายตนะนั้นเกิดขึ้นด้วยการทำงานของจิตและเจตสิกซึ่งเกิดผัสสะทั้งด้านกุศลวิบาก (ก่อให้เกิดความสุข) และอกุศลวิบาก (ก่อให้เกิดความทุกข์) แตกต่างกันไปแต่ละบุคคล ซึ่งมีกระบวนต่อเนื่องทำให้เกิดกิเลส ตัณหา อุปาทาน การปฏิบัติต่อผัสสายตนะเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิต ซึ่งมีหลักธรรมที่เป็นหัวใจสำคัญของการปฏิบัติคือ สติสัมปชัญญะ ด้วยแนวทางการปฏิบัติต่อผัสสายตนะได้แก่ 1) การใช้สติเพื่อรู้เท่าทัน หรือความไม่ประมาท ในการรู้เท่าทันผัสสายตนะในการเสพอารมณ์ด้วยโยนิโยมนสิการ 2) การเสพอารมณ์ทางอายตนะ ( ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ) ด้วยมนสิการ ( การกำหนดไว้ในใจ ) 3) กระบวนการของกลไกผัสสายตนะเมื่อกระบวนการเกิดควรปฏิบัติให้ถูกต้องโดยใช้สติสัมปชัญญะเพื่อไม่ให้เกิดตัณหา ซึ่งได้แก่ กายสังขาร วจีสังขาร มโนสังขาร โดยสำรวมอินทรีย์ 4) การกำหนดรู้ด้วยผัสสายตนะเป็นอารมณ์ของวิปัสสนา ตามหลักมหาสติปัฏฐาน 4 ประการคือ กาย เวทนา จิต ธรรม

Abstract: In this study, three objectives were proposely made: 1) to study Phassāyatana in Buddhist texts, 2) to investigate and explore persons who had experience the world through Phassāyatana in Buddhist scriptures, and 3) to study the practical guidelines toward Phassāyatana for the development of life. The study employed documentary research by studying related data from Tipiṭaka and Commentaries. From the study, the findings showed that Phassāyatana is the natural state of the mind's working process through the internal sense bases interacting with the external sense bases and Vin̅n̅āṇa (consciousness) which is cognition arising. They are the birth of Vedanā (feeling) such as Sukha (happiness), Dukkha (suffering) or Upekkhā (neutral feeling). The followings six kinds of Phassāyatana are divided according to Ᾱyatana (specific sense sphere) i.e.: Cakkhuphassāyatana (eye–contact), Sotaphassāyatana (ear-contact), Ghānayaphassāyatana (nose-contact), Jivahāphassāyatana (tougue-contact), Kayāphassāyatana (body-contact), Manophassāyatana (mind-contact). From the investigated and explored persons who had experience the world through all six kinds of Phassāyatana, which is the engagement with the world together with working of Citta (mind) and Cetasika (mental factor). The arising of diverse and complex perception such as Kusalavipāka (good result as happiness) and Akusalavipāka (bad result as suffering) and then the following processes of consuming the world, which is a continuous process that causes different kinds of Kilesa (defilements), Taṇhā (cravings), and Upādāna (attachments). The practical guidelines toward Phassāyatana for the development of life which is Sati-sampajan̅n̅a (mindfulness and awareness) as a principle that is the key of the practice. The practical guidelines are followings i.e. 1) The using of Sati (mindfulness) be aware or be not careless in being of the senses with Yoniso-manasikāra (analytical of reflection). 2) The using of Phassāyatana through the senses (eyes, ears, nose, tongue, body, mind) with Manasikāra (determination in the mind). 3) The working process of Phassāyatana through the senses should be performed correctly by using Sati-sampajan̅n̅a (mindfulness and awareness) as not be create the cravings, which are Kāya-saṅkhāra (bodily formation), Vaci-saṅkhāra (verbal formation), Citta-saṅkhāra (mental formation), by the development Indriya-san̅vara (control of the senses) 4) The development by focusing Phassāyatana for practicing Satipaṭṭhāna (four foundations of mindfulness) such as Kāyānupassanā (mindfulness as regards the body), Vedanānupassanā (mindfulness as regards feelings), Cittānupassanā (mindfulness as regards mental conditions), Dhammānupassanā (mindfulness as regards ideas).

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. ส่วนหอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: แม่ชีกฤษณา รักษาโฉม

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: อรชร ไกรจักร์

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2566

Modified: 2568-08-18

Issued: 2568-08-18

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	สุรัตนา ตฤณรตนะ.pdf	1.74 MB

ใช้เวลา

0.033533 วินาที