การเจริญเมตตาภาวนาของผู้ปฏิบัติธรรม: ศึกษากรณีชุมชนวัดโคกสว่าง อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม

Name: พระสมุห์มานัส อคฺคปญฺโญ (วงศ์สาขา)

keyword: ปฏิบัติธรรม

; การเจริญเมตตาภาวนา

; วัดโคกสว่าง

Abstract: ดุษฎีนิพนธ์นี้ มีวัตถุประสงค์ในการศึกษา 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาเมตตาภาวนาในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาการปฏิบัติวิปัสสนาแบบเมตตาเจโตวิมุตติ และ 3) เพื่อนำเสนอการเจริญเมตตาภาวนาของผู้ปฏิบัติธรรม: ศึกษากรณีชุมชนวัดโคกสว่าง อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม ในการศึกษาวิจัยครั้งนี้ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative Research) แบบวิจัยเอกสาร (Documentary Research) โดยมีการเก็บข้อมูลสำคัญเพิ่มเติมอันเป็นประโยชน์แก่งานวิจัยด้วยการสัมภาษณ์ (Interview) พระวิปัสสนาจารย์ 2 รูป พระโยคาวจร 2 รูป และโยคีผู้ปฏิบัติธรรม 13 ท่าน ตามระยะเวลาที่ได้กำหนดเอาไว้ คือ 7 วัน 10 วัน 15 วัน หรือ ตั้งแต่เวลา 18.00 น. จนถึง 21.00 น. ของทุกวัน ซึ่งผู้วิจัยได้ศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท เอกสารต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง รวบรวม และสัมภาษณ์บุคคล สรุปเรียบเรียงและบรรยายเชิงพรรณนา ผลจากการวิจัยพบว่า เมตตาภาวนา คือ ความรัก ความปรารถนาดี ความมีไมตรี ความมีเยื่อใย ความเป็นผู้มีความรัก ปรารถนาให้ผู้อื่นตลอดถึงสรรพสัตว์ประสบสุข ความแสวงหาการทำประโยชน์แก่ผู้อื่น ความอนุเคราะห์ ปราศจากเวรภัย ความไม่พยาบาท ไม่ทำลายล้าง ไม่จองเวรซึ่งกันและกัน มุ่งความสุขความเจริญแก่สรรพสัตว์ในโลกเสมอเหมือนกันหมด องค์ธรรมของเมตตาภาวนา คือ อโทสเจตสิก และในการเจริญเมตตาภาวนา บุคคลผู้เจริญอรูปกรรมฐานมา คือ ฌานที่ไม่มีรูป 4 แล้วมาเจริญวิปัสสนาภาวนา ย่อมได้บรรลุมรรคผลรวดเร็วเป็นพิเศษ และมีอานิสงส์ 11 ประการ ได้แก่ 1) หลับเป็นสุข 2) ตื่นเป็นสุข 3) ไม่ฝันร้าย 4) เป็นที่รักของมนุษย์ 5) เป็นที่รักของอมนุษย์ 6) เทวดาย่อมรักษา 7) ไฟ ยาพิษ หรือศาตราไม่กล้ำกราย 8) จิตตั้งมั่นโดยรวดเร็ว 9) สีหน้าผ่องใส 10) ไม่หลงลืมสติ และ 11) ถ้าไม่บรรลุอรหันต์ ย่อมเป็นผู้เข้าถึงพรหมโลก เมตตาเจโตวิมุตติ เป็นความหลุดพ้นแห่งจิตด้วยอำนาจเมตตา พระอรหันต์ผู้ที่เจริญวิปัสสนาล้วน ๆ ก็ดี ได้เฉพาะรูปฌานก็ดี ได้ทั้งรูปฌาน อรูปฌาน และนิโรธสมาบัติก็ดี ย่อมได้ทั้งเจโตวิมุตติ และปัญญาวิมุตติทั้งหมด แสดงให้รู้ว่าสมถะ และวิปัสสนา เป็นธรรมคู่กันทั้งมรรค และผล เจโตวิมุตติเป็นผลของสมถะ ปัญญาวิมุตติเป็นผลของวิปัสสนา แต่ถ้าได้อรูปสมาบัติแล้วบรรลุพระอรหันต์ ย่อมได้ชื่อว่า อุภโตภาควิมุตติ ในการยกฌานขึ้นสู่วิปัสสนาภาวนาได้แบ่งเป็น 2 แบบ ได้แก่ 1) เมตตาฌานเป็นบาทฐานให้วิปัสสนา และ 2) การเจริญสมถะ และวิปัสสนาควบคู่กันไปด้วยการแผ่เมตตา เมื่อฝึกไปจนชำนาญ หรือบรรลุธรรม ผลที่เกิดระดับบุคคลตั้งแต่ผู้ปฏิบัติเพื่อเข้าสู่พระสกทาคามี เป้าหมาย ทำราคะ ปฏิฆะ โมหะให้เบาบางผู้ปฏิบัติควรรู้ถึงสภาพธรรมของราคะ และปฏิฆะ ว่ามีลักษณะของอาการเป็นอย่างไร ผู้ปฏิบัติเพื่อเข้าสู่พระอนาคามี เป้าหมาย ทำราคะ และปฏิฆะ ได้อย่างเด็ดขาด หรือละสังโยชน์เบื้องต่ำ 5 และผู้ปฏิบัติเพื่อเข้าสู่พระอรหันต์ เป้าหมาย ตัดละกิเลสที่เหลือ หรือสังโยชน์เบื้องสูง 5 ได้แก่ รูปราคะ อรูปราคะ มานะอุทธัจจะ และอวิชชา จนหมดไป การเจริญเมตตาภาวนาของผู้ปฏิบัติธรรม: ศึกษากรณีชุมชนวัดโคกสว่าง อำเภอธาตุพนม จังหวัดนครพนม คือ 1) การปฏิบัติบุพพกิจทั้ง 7 ของผู้ปฏิบัติธรรม ได้แก่ (1) ตั้งตนอยู่ในศีล (2) ตัดมหาปลิโพธ เครื่องกังวลใหญ่ 10 ประการ (3) แสวงหากัลยาณมิตรที่มีความรู้ในการให้กรรมฐาน (4) ทำการศึกษาอบรมในกรรมฐานที่เหมาะสมกับจริตของตน (5) เว้นจากสถานที่ที่เป็นโทษแก่การปฏิบัติ (6) อยู่ในสถานที่ที่สะดวกสบายแก่การปฏิบัติ (7) ตัดขุททกปลิโพธเครื่องกังวลเล็กๆ น้อยๆ แล้วจึงลงมือปฏิบัติ 2) การเจริญสติปัฏฐาน 4 ของผู้ปฏิบัติธรรม คือ พิจารณา กาย เวทนา จิต ธรรม หรือ พิจารณารูป-นาม ตามความเป็นจริง และ 3) การเจริญเมตตาภาวนาของผู้ปฏิบัติธรรม คือ ปรารถนาให้ตนเองมีความสุข จากนั้นให้เริ่มส่งกำลังเมตตาไปยังบุคคล สถานที่ตามลำดับ เช่น ส่งให้ตนเอง บิดา มารดา ครูอุปัชฌาย์อาจารย์ ญาติมิตร เทวดารักษาตัว เป็นต้น วิธีการปฏิบัติ คือ ให้เริ่มจากการเจริญวิปัสสนาภาวนาตามแนวสติปัฏฐาน 4 ก่อน จากนั้นเมื่อครบกำหนดเวลาก่อนออกจากสมาธิให้พิจารณายกอารมณ์ขึ้นสู่การเจริญเมตตาภาวนาแผ่ไปตามลำดับ

Abstract: The dissertation investigates on 3 objectives; 1) study the loving-kindness in Theravada Buddhism, 2) to study the insight practice through Mettācetovimutti type, and 3) presenting the practice of loving-kindness meditation of Dhamma practitioners at Wat Khok Sawang community, That Phanom district, Nakhon Phanom province. It was qualitative research conducted by document investigation and reliable interviews of 2 insight masters, 2 Bhikkhus, and 13 yogis who practice dhamma accordingly. The schedule time was 7 days, 10 days, 15 days, from 06:00 p.m.-09:00 p.m. every day. The researcher has collected and interviewed, then brought to summary, compiled in descriptive style. The results revealed that Mettabhavanā refers to love, goodwill, friendship, and compassion, wishing others and all beings to be happy, benefit seeks for others, help, free from calamity, no ill-will, non-violence, not encroaching on each other, sharing happiness and prosperity for all beings. The virtue components of Mettabhavana are hatred (Dosa). For meditation practice, meditator who developed four formless absorptions, then continuing Vipassana meditation would attain the path faster and has 11 benefits, namely; 1) happy sleep, 2) happy waking, 3) no nightmares, 4) being loved by man, 5) being loved by non-human beings, 6) deities protect, 7) fire, poison or sword does not harm, 8) mind is quickly concentrated, 9) complexion is bright, 10) being mindful, and 11) even not attained Arahatship, meditator surely enters the Brahma plane. Mettacetovimutti or the liberation through loving-kindness revealed that an Arahant who follows pure insight or form, formless and extinction attaining absorption can only obtain both the mind and wisdom liberation which indicating that Samatha and Vipassana must be couple with path and fruits of Vipassana. Cetovimutti is the result of Samatha, while Paññāvimutiti is result of Vipassana, if one enlightened and attained an Arahantship would be named Ubhatobhāgavimutti. There are two types of Samatha uplifting into Vipassana; 1) loving-kindness meditation is the insight base, and 2) Samatha and Vipassana together with loving-kindness. With proficient practice up to enlightenment, results occurring to Sakadāgāmī are less lust, disgrace, and delusion, and knowing the manners of these defilements, to Anāgāmī, complete abandon of lust and repulsion called five lower fetters, to Arahanta who completely abandons the rest of five high fetters, namely Rūparāga, ūparāga, Māna, Uddhacca, and Avijjā. Loving-kindness of the Dhamma practitioner at Wat Khok Sawang community, That Phanom, Nakhon Phanom province was performed by; 1) the seven basic activities of meditators, namely; (1) five precepts observing, (2) abandon of ten main worries, (3) association with the wise friends who knew how to meditate rightly, (4) study and training for advance meditation suitable for one’s characters, (5) avoiding places wherever degrades meditating, (6) living in a comfortable place for practice, (7) cutting off all minor worries and then practice, and 2) the Four Foundations of Mindfulness cultivating, on this step the practitioner must intensively observe the body, feeling, mind, mental formations, or form and name as they really were, and 3) loving-kindness practice referring to the wishing the most happiness to all, starting from oneself and then to others in various places respectively, that is, oneself, parents, teachers, relatives, deities etc. The practical method starts from meditative practice according to Mahāsatipaṭṭhāna teaching at first and then dedicating the loving-kindness in all directions before leaving from concentration.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. หอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระราชรัตนมุนี (บุญเทียม ญาณินฺโท)

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: วิโรจน์ คุ้มครอง

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2565

Modified: 2567-07-15

Issued: 2567-07-15

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิปัสสนาภาวนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	พระสมุห์มานัส อคฺคปญฺโญ (วงศ์สาขา).pdf	8.25 MB	3	2025-12-22 11:46:48

ใช้เวลา

0.036948 วินาที