ศาสนวัตถุกับอุดมการณ์กษัตริย์นิยมไทย พุทธทศวรรษ 2410-2540

Religious materials and Thai Royalist ideology, 2410s-2540s B.E.

Name: วิศรุต บวงสรวง

keyword: พระพุทธรูป

; พระเครื่อง

; ศาสนวัตถุ

; อุดมการณ์กษัตริย์นิยมไทย

Abstract: งานศึกษานี้มุ่งศึกษา ศาสนวัตถุที่ชนชั้นนำของรัฐไทยนับตั้งแต่พระมหากษัตริย์ และชนชั้นนำของรัฐ นำมาใช้เป็นเครื่องมือในการส่งผ่านอุดมการณ์ทางการเมือง และสร้างเครือข่ายทางการเมืองมาอย่างยาวนานในประวัติศาสตร์ การศึกษาว่า ศาสนวัตถุดังกล่าวมีสถานะอย่างไรในประวัติศาสตร์การเมืองไทย จึงเป็นส่วนสำคัญในการเติมเต็มคำอธิบายประวัติการเมืองไทยให้ชัดเจนขึ้น โดยมุ่งอธิบายว่า “ศาสนวัตถุ อันได้แก่ พระพุทธรูป พระเครื่อง และวัตถุมงคล ถูกทำให้เกี่ยวข้องกับการเมืองไทยในช่วงพุทธทศวรรษ 2410 ถึงช่วงพุทธทศวรรษ 2540 อย่างไรบ้าง” และ “อุดมการณ์ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย์เกี่ยวข้องอย่างไรกับศาสนวัตถุเหล่านั้น” โดยมุ่งสร้างข้อถกเถียงหลักว่า “รัฐ และชนชั้นนำแห่งรัฐ ได้ใช้บรรดาศาสนวัตถุต่าง ๆ เพื่อเผยแพร่ ผลิตซ้ำ และส่งผ่านอุดมการณ์หลักแห่งชาติ ผ่านการผลิตสร้างศาสนวัตถุต่าง ๆ ขึ้นมา รวมถึงตีความหมายใหม่ให้กับบรรดาวัตถุสิ่งของที่มีอยู่เดิมเพื่อหนุนเสริมสถานภาพทางการเมืองของฝ่ายตน” รวมถึงชี้ให้เห็นว่า ศาสนวัตถุ ซึ่งเป็นวัตถุทางความเชื่อในชีวิตประจำวันของคนไทยนั้น มีสถานะเป็นหลักฐานสำคัญทางประวัติศาสตร์ที่ช่วยให้เห็นภาพการต่อสู้ทางอุดมการณ์ในประวัติศาสตร์การเมืองไทยได้ด้วย นับตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 25 เป็นต้นมา พระมหากษัตริย์ทรงสร้างพระพุทธรูป พระเครื่องและเหรียญที่ระลึกขึ้นเพื่อสร้างเครือข่ายอุดมการณ์ทางการเมือง และสร้างสำนึกความจงรักภักดีในหมู่ฐานมวลชนตามพระราชนิยมในแต่ละรัชกาล อุดมการณ์กษัตริย์นิยมในพระเครื่อง และเหรียญที่ระลึกปราศจากคู่แข่งเรื่อยมา จนกระทั่งการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 คณะราษฎรได้สร้างเหรียญเพื่อเผยแพร่อุดมการณ์รัฐธรรมนูญนิยมขึ้น และนำมาสู่การต่อสู้ช่วงชิงทางอุดมการณ์ผ่านการสร้างพระเครื่องฉลอง 25 พุทธศตวรรษ ที่กีดกันบทบาทของพระมหากษัตริย์ออกไป ครั้นต่อมาเมื่อฝ่ายกษัตริย์นิยมฟื้นคืนอำนาจอีกครั้งในต้นพุทธทศวรรษ 2500 สถาบันพระมหากษัตริย์ก้าวขึ้นมามีบทบาทนำในการสร้างพระเครื่องเพื่อการต่อต้านคอมมิวนิสต์ขึ้น โดยใช้พระพุทธรูป และพระเครื่องนั้นแสดงจุดยืนทางการเมือง สร้างเครือข่ายนักรบผู้จงรักภักดีเพื่อปกป้องชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์จากการคุกคามของคอมมิวนิสต์ เมื่อเข้าสู่กลางพุทธทศวรรษ 2520 ภายใต้บริบทภัยคอมมิวนิสต์ที่คลี่คลาย การสร้างพระเครื่องโดยสถาบันพระมหากษัตริย์ และเครือข่ายยังคงดำเนินไปอย่างกว้างขวาง และมีนัยเน้นย้ำสถานะการที่ทรงเป็นผู้นำของโลกทางธรรมของพระมหากษัตริย์ ในบริบทการต่อสู้ทางอุดมการณ์อันยาวนานในประวัติศาสตร์ไทย ศาสนวัตถุได้กลายมาเป็นวัตถุทางวัฒนธรรมที่ถูกใช้เพื่อส่งผ่านอุดมการณ์กษัตริย์นิยมที่สำคัญและทรงประสิทธิภาพ

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. หอสมุดแห่งมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

Address: กรุงเทพมหานคร

Email: preserv@tu.ac.th

Name: วัชระ สินธุประมา

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2562

Modified: 2565-10-10

Issued: 2565-10-10

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

DOI: 10.14457/TU.the.2019.1300

tha

DegreeName: ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: ประวัติศาสตร์

Grantor: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

©copyrights มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	9053witsaroot.pdf	5.82 MB	17	2025-10-28 12:40:07

ใช้เวลา

0.028908 วินาที