ศึกษาปัญญารู้แจ้งสภาวธรรมปัจจุบันขณะในการเจริญวิปัสสนาภาวนา

Name: นฤมล อภินิเวศ

keyword: รู้แจ้ง

; สภาวธรรม

; วิปัสสนาภาวนา

; ปัญญารู้แจ้ง

Abstract: วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาสภาวธรรมปัจจุบันขณะในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2) เพื่อศึกษาการเจริญวิปัสสนาภาวนาในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท และ 3) เพื่อศึกษาปัญญารู้แจ้งสภาวธรรมปัจจุบันขณะในการเจริญวิปัสสนาภาวนา โดยเป็นการวิจัยเชิงเอกสารที่มุ่งศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา คัมภีร์และตำราต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง สรุปวิเคราะห์ เรียบเรียงบรรยายเชิงพรรณนา และตรวจสอบโดยผู้เชี่ยวชาญ ผลการศึกษาพบว่า สภาวธรรมปัจจุบันขณะ คือสภาวธรรมที่เป็นปัจจุบันของรูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ ที่กำลังปรากฏเกิดขึ้นเฉพาะหน้า สภาวธรรมทั้ง 5 เหล่านี้ เรียกว่า ขันธ์ 5 หรือเบญจขันธ์ ย่อลงแล้วคือ รูปและนาม คำว่า ปัจจุบันขณะ มีความหมายได้ ๒ นัย คือ ความหมายแห่งกาลเวลา หมายถึง เวลาขณะนี้ กำลังเป็นไปอยู่ เวลาในระหว่างอดีตและอนาคต ส่วนอีกนัย หมายถึง ปัจจุบันอารมณ์ของรูปนามที่กำลังเป็นไปอยู่ ที่ปรากฏอยู่ แบ่งเป็น 3 ประเภท ได้แก่ 1) ปัจจุบันโดยขณะ ๒) ปัจจุบันโดยสันตติ และ 3) อัทธาปัจจุบัน โดยปัจจุบันในแต่ละประเภทมีระยะการเกิดขึ้นตั้งอยู่ดับไปของสภาวธรรมแตกต่างกัน การกำหนดรู้สภาวธรรมอย่างเท่าทันปัจจุบันโดยสันตติที่นับเนื่องด้วยกระแสรูป 1-2 วิถีจิต (ปัญจทวารวิถี) และกระแสนาม 2-3 วิถีจิต (มโนทวารวิถี) มีความสำคัญยิ่งเพราะในช่วงนี้จิตเพียงแต่รับรู้อารมณ์ในระดับปรมัตถ์เท่านั้น และทำให้รู้เห็นเท่าทันความเกิดดับของสภาวธรรมได้ชัดเจน อีกทั้งเป็นการตัดต้นทางกิเลสไม่มาต่อเข้ากับเวทนา สัญญา และสังขาร การเจริญวิปัสสนาภาวนามี 4 แบบ ได้แก่ 1) สมถปุพพังคมวิปัสสนาภาวนา 2) วิปัสสนาปุพพังคมสมถภาวนา 3) สมถวิปัสสนายุคนัทธภาวนา และ 4) ธัมมุทธัจจวิคคหิตมานัส ในการศึกษาครั้งนี้มีความสอดคล้องตามวิธีปฏิบัติแบบวิปัสสนาปุพพังคมสมถภาวนา คือการเจริญสมถะมีวิปัสสนาเป็นเบื้องต้น โดยการเจริญวิปัสสนาขณิกสมาธิ เมื่อเจริญได้จนจิตไม่ซัดส่ายและแนบอยู่กับอารมณ์ปัจจุบันที่กำหนดรู้อยู่ สงบจากนิวรณ์ และมีกำลังเทียบเท่ากับอุปจารสมาธิแล้ว จึงกำหนดรู้รูปนามตามลำดับของโลกียปริญญา 3 ปัญญารู้แจ้งสภาวธรรมปัจจุบันขณะในการเจริญวิปัสสนาภาวนาจะเกิดขึ้นหลังจากการกำหนดรู้สภาวธรรมปัจจุบันขณะด้วยโลกียปริญญา 3 คือ ญาตปริญญา ก่อให้เกิดปัญญารู้แจ้งญาณที่ 1 นามรูปปริจเฉทญาณ ถึงญาณที่ ๒ ปัจจยปริคคหญาณ, ตีรณปริญญา ก่อให้เกิดปัญญารู้แจ้งญาณที่ 3 สัมมสนญาณ ถึงญาณที่ 4 อุทยัพพยญาณ, และปหานปริญญา ก่อให้เกิดปัญญารู้แจ้งญาณที่ 5 ภังคญาณ ถึงญาณที่ 12 อนุโลมญาณ

Abstract: This thesis consists of three objectives: 1) to study the phenomena of present moment in Theravāda Buddhist Scriptures, 2) to study the practice of Vipassanā Bhāvanā in Theravāda Buddhist Scriptures, and 3) to study Paññā (Insight) into the phenomena of present moment in Vipassanā Bhāvanā. The thesis is based on documentary research by studying the Tipiṭaka (Pali Canon), Aṭṭhakathā (Commentaries), Ṭīkā (Sub-commentaries), as well as other related scriptures and textbooks, and presenting the findings in a descriptive narrative with subsequent verification by Buddhist scholars. The following highlights the research findings. The phenomena of present moment in Theravāda Buddhist Scriptures include Rūpa (Matter), Vedanā (Feelings), Sañña (Perceptions), Saṅkhāra (Mental Formations), and Viññana (Consciousness) that occur at the present moment. These phenomena are called the Five Aggregates or Pañcakkhandhā, which are summarized as Rūpa and Nāma (Matter and Mind). The present moment has two meanings. The first meaning is that of the time of here and now, a period of time between the past and the future. The second meaning is the present moment of Ārammaṇa (Six sense-objects) or Rūpa-Nāma that occurs from moment to moment and is comprised of three types, namely, 1) present by moment, 2) present by continuity, and 3) present by extent. Each type has a different duration of arising, presence, and dissolution of the present phenomena. The most significant type is the present by continuity, which includes Rūpa continuity consisting of 1-2 rounds of the five sense-door process (Pañcadvāravīthi), and Nāma continuity consisting of 2-3 rounds of the mind-door process (Manodvāravīthi). During this stage, the mind (Citta) is only aware of the ultimate reality level and clearly perceives the arising and disappearing of all phenomena, as well as deterring the defilements (Kilesa) that arise spontaneously through Vedanā, Sañña and Saṅkhāra. It is, therefore, important to observe and mentally note all phenomena no later than the present moment by continuity. The practice of Vipassanā Bhāvanā in Theravāda Buddhist Scriptures is divided into 4 types, namely: 1) Samatha-Pubbaṅgamam-Vipassanā-Bhāvanā, 2) Vipassanā-Pubbaṅgamam-Samādha-Bhāvanā, 3) Samatha-Vipassanā-Yuganaddha-Bhāvanā, and 4) Dhammudhacca-Viggahito-Mānassa-Bhāvanā. This research is harmonized with the second type, Vipassanā-Pubbaṅgama-Samādha-Bhāvanā, which is the practice of tranquility preceded by insight, specifically, ‘Vipassanā-Khaṇika-Samādhi’ (Vipassanā based on momentary concentration). When the mind is steadfast, calm and free from the Five Hindrances, and becomes powerful on the level of Upacāra Samādhi (Access Concentration), then the mind can observe and note the Five Aggregates or Rūpa-Nāma by the Three Lokiya-Pariññā (Three kinds of mundane full-understanding), namely, Ñāta-Pariññā (Full-understanding as the known), Tiraṇa-Pariññā (Full-understanding as investigation), and Pahāna-Pariññā (Full-understanding as abandoning). The Paññā (Insight) into the phenomena of present moment in Vipassanā Bhāvanā will occur after observing and noting the phenomena of present moment by the Three Lokiya-Pariññā as follows: Ñāta-Pariññā extends from the insight knowledge of the first Ñāṇa, Namarupapariccheda-Ñāṇa (Discrimination into Mind and Matter) up to the second Ñāṇa, Paccayapariggaha-Ñāṇa (Knowledge of Conditionality). Ñāta-Pariññā extends from the third Ñāṇa, Sammasana-Ñāṇa (Knowledge of Comprehension of the Three Universal Characteristics) up to the fourth Ñana, Udayabbaya-Ñana (Knowledge of Arising and Dissolution). Then, Pahāna-Pariññā extends from the fifth Ñāṇa, Bhanga-Ñāṇa (Knowledge of Dissolution) up until the twelfth Ñāṇa, Anuloma-Ñāṇa (Knowledge in Conformity with the Four Nobel Truths). The Paññā (Insight) into the phenomena of present moment in Vipassanā Bhāvanā will occur after observing and noting the phenomena of present moment by the Three Lokiya-Pariññā as follows: Ñāta-Pariññā extends from the insight knowledge of the first Ñāṇa, Namarupapariccheda-Ñāṇa (Discrimination into Mind and Matter) up to the second Ñāṇa, Paccayapariggaha-Ñāṇa (Knowledge of Conditionality). Ñāta-Pariññā extends from the third Ñāṇa, Sammasana-Ñāṇa (Knowledge of Comprehension of the Three Universal Characteristics) up to the fourth Ñana, Udayabbaya-Ñana (Knowledge of Arising and Dissolution). Then, Pahāna-Pariññā extends from the fifth Ñāṇa, Bhanga-Ñāṇa (Knowledge of Dissolution) up until the twelfth Ñāṇa, Anuloma-Ñāṇa (Knowledge in Conformity with the Four Noble Truths).

Mahachulalongkornrajavidyalaya University. Center Library

Address: อยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาชิต ฐานชิโต (โต้งกระโทก)

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: สุเทพ พรมเลิศ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2558

Modified: 2568-09-27

Issued: 2561-07-18

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาวิปัสสนาภาวนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	mcu580208005.pdf	3.18 MB	7	2021-06-10 16:20:27

ใช้เวลา

0.034104 วินาที