พิธีทำขวัญนาค : การสืบทอดความรู้ทางคติชนวิทยาผ่านพิธีกรรมแห่งวิถีชุมชนชาวอำเภอบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

Tham kwan naga: folklore-knowledge transfer through rituals in the community's ways of life of Bangban Residents, Nakorn Sri Ayutthaya

Name: อนุรักษ์ บุญพยนต์

keyword: การทำขวัญนาค

; คติชนวิทยา

; พิธีกรรม

; วิถีชุมชน

Abstract: การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพือศึกษารวบรวมและวิเคราะห์พัฒนาการขององค์ประกอบ และขั้นตอนในการประกอบพิธีทำขวัญนาคของชาวอำเภอบางบาลตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน อีกทั้ง วิเคราะห์บทบาทและคุณค่าของคติชนวิทยาในพิธีกรรมทีVมีต่อชุมชนรวมไปจนถึงสังเคราะห์ปัจจัย ซึ่งส่งผลกระทบต่อการดำรงอยู่ เปลี่ยนแปลง แนวทางการสืบทอดพิธีกรรมให้ดำรงอยู่ โดยใช้ การวิจัยเชิงคุณภาพ ผลการวิจัยพบว่า การประกอบพิธีทำขวัญนาคของชาวอำเภอบางบาลมีพัฒนาการจาก เดิมเป็นพิธีตามคติความเชื่อของพราหมณ์มีการจัดเตรียมเครื่องสังเวยและมีหมอทำขวัญอ่านเพียง บทเชิญขวัญในทำนองธรรมวัตรวงปี่พาทย์จะบรรเลงเพลงเรื่องทำขวัญในช่วงของการเวียนเทียน เมื่อออกพระราชบัญญัติวัฒนธรรม ปีพุทธศักราช 2485 ส่งผลให้ศิลปินต่าง ๆ เข้ามาอาศัยในเขต พื้นที่และถ่ายทอดความรู้ให้นักดนตรีและหมอทำขวัญส่งผลให้มีการนำการร้องส่งและการแหล่ เข้ามาประกอบในพิธีเพื่อความไพเราะและความสนุกสนาน เมื่อศึกษาคติชนที่ปรากฏในพิธีพบว่า พิธีทำขวัญนาคมีบทบาทต่อชุมชน ได้แก่ การสร้างจิตสำนึกเรื่องความกตัญญูกตเวที การกล่อม เกลาจิตใจด้วยหลักธรรม การสร้างความสามัคคี ด้านภูมิปัญญา การสร้างสุนทรียะและหมอทำขวัญ คือผู้นำทางจิตวิญญาณ อีกทั้งพิธียังมีคุณค่าต่อชุมชน ได้แก่ คุณค่าจากองค์ประกอบและขั้นตอน คุณค่าด้านวรรณศิลป์ในบททำขวัญนาค คุณค่าด้านสะท้อนวิถีชุมชน คุณค่าด้านการกล่อมเกลา จิตใจ ซึ่งปัจจุบันเมื่อสังเคราะห์ปัจจัยที่มีผลกระทบต่อพิธีพบว่าคนรุ่นใหม่ตระหนักถึงบทบาทและ คุณค่าของพิธีน้อยลงจนเกิดการเปลี่ยนแปลงในองค์ประกอบและขั้นตอนของพิธี ซึ่งอาจส่งผลให้ พิธีทำขวัญนาคเสื่อมสูญไปในอนาคต

Abstract: The purposes of this thesis were to collectively study and to analyze the progress of Tham Kwan Naga elements and procedures by Bang Ban residents from past to present. In addition, it included an analysis of roles and values of folklore in the ritual towards the community and a synthesis of factors which affected ways of life and changed the methods in order to maintain the ritual inheritance by qualitative research. The research result found that the ritual of Tham Kwan Naga by Bang Ban residents made progress from the past ones which were influenced by Brahman’s beliefs. The conviction concentrated on provision of offerings and Tham Kwan master of ceremonies who merely read a spirit-invoking lyrics to the rhythm of Dhammawatra while Piphat band were playing songs regarding Tham Kwan (the performance of encouragement) amidst Wien Tien (the candlelit procession). The enactment of cultural Bill in B.E.2485 (1942) gave rise to artists’ inhabiting the region and delivering knowledge to musicians and Tham Kwan master of ceremonies, resulting in an application of Rong Song (singing with instrumental accompaniment) and Lae (intoning lyrics) singing in order to add melodiousness and liveliness to the rite. The study of folklore appearing in the rite found that Tham Kwan Naga ritual played a role in the community. The ritual raised an awareness of gratitude, morality refinement by Dharma principles, unity, wisdom, and aesthetic creation. Tham Kwan master of ceremonies was regarded as a spiritual leader. Additionally, the ritual was significant to the community. That is, a variety of values were obtained such as ritual elements and procedures, art of literature found in Tham Kwan Naga lyrics, reflection on community’s ways of life and morality refinement. The synthesis of factors affecting the ritual discovered that the new generation were less aware of the ritual roles and significance leading to changes in the elements and procedures. This could disappearTham Kwan Naga for years to come.

มหาวิทยาลัยบูรพา. สำนักหอสมุด

Address: ชลบุรี

Email: buulibrary@buu.ac.th

Name: ประเทิน มหาขันธ์

Role: อาจารย์ที่ปรึกษาหลัก

Name: ภารดี มหาขันธ์

Role: อาจารย์ที่ปรึกษาร่วม

Created: 2558

Modified: 2565-07-25

Issued: 2559-05-30

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

Spatial: ไทย (ภาคกลาง)

Spatial: พระนครศรีอยุธยา

DegreeName: ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: ไทยศึกษา

Grantor: มหาวิทยาลัยบูรพา

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	54810045.pdf	4.07 MB	57	2025-10-08 15:34:04

ใช้เวลา

0.016646 วินาที