ศึกษาแนวทางการใช้หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตผู้สูงวัย

Name: แม่ชีภคพร ธรรมญาณี

keyword: ผู้สูงวัย

Abstract: บทคัดย่อ วิทยานิพนธ์ฉบับนี้เป็นการวิจัยเอกสาร มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวทางการใช้หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตผู้สูงวัยโดยทำการศึกษาตามวัตถุประสงค์การวิจัยใน ๓ ประการ ได้แก่ (๑) หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในพระพุทธศาสนาเถรวาท (๒) หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตของผู้สูงวัย และ (๓) วิธีการใช้หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตผู้สูงวัย ผลการศึกษาพบว่า หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ คือ การพิจารณาถึงความจริงมี ๕ ประเภท คือ พิจารณาความแก่ ความเจ็บ ความตาย ความพลัดพรากจากของรักของชอบใจ และกรรมที่เราทำกรรมอันใดไว้ต้องได้รับผลกรรมนั้น ๆ ตามนัยแห่งการพิจารณาอภิณหปัจจเวกขณ์ ได้ทุกโอกาสหรือพิจารณาบ่อย ๆ ให้เป็นกิจวัตรประจำวัน ด้วยสติปัญญา และอยู่ในกรอบของไตรสิกขา เป็นต้น เห็นและเข้าใจความเป็นจริงของชีวิต จนนำไปสู่การปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่นได้ในระดับหนึ่ง ซึ่งก็ขึ้นอยู่กับความสามารถของแต่ละบุคคลเป็นสำคัญในการพิจารณาธรรมที่ควรพิจารณาคืออภิณหปัจจเวกขณ์ เพื่อให้ยอมรับตามความจริง ซึ่งเราทุกคนต้องพิจารณาเพื่อให้เข้าใจความจริงของชีวิต และดำเนินชีวิตด้วยความไม่ประมาท หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตผู้สูงวัย โดยผู้วิจัยได้ศึกษา คำว่า “อภิณหปัจจ-เวกขณ์” ตามนัยทัศนะทางพระพุทธศาสนา และนักวิชาการอื่นๆ ถึงความหมาย บาทฐาน ประเภท วิธีการปฏิบัติตามอภิณหปัจจเวกขณ์ และการใช้หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตผู้สูงวัย ด้วยการฝึกปฏิบัติจริง และใช้แบบสัมภาษณ์ทั้งก่อน และหลังการฝึกปฏิบัติจริง ซึ่งมีผลเป็นคุณค่าทางสถิติดังนี้ ๑) ผู้สูงวัยได้พิจารณาถึงชะราธัมมะตา คือ พิจารณาความแก่ โดยเรียงจากค่าเปอร์เซ็นต์มากไปหาค่าเปอร์เซ็นต์น้อยตามลำดับได้แก่ ความแก่เป็นเรื่องธรรมดา (๔๕%) ความแก่เป็นเรื่องจริงแห่งสัจจะธรรม (๓๕%) ความแก่เป็นอุปสรรคในการดำเนินชีวิต (๓๐%)ความแก่เป็นเรื่องความทุกข์ (๒๕%) และ ความแก่ทำให้พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง (๕%) ๒) ผู้สูงวัยได้พิจารณาพยาธิธัมมะตา คือ ความเจ็บป่วย โดยเรียงจากค่าเปอร์เซ็นต์มากไปหาค่าเปอร์เซ็นต์น้อยตามลำดับได้แก่ ความเจ็บป่วยเป็นเรื่องในการดำเนินชีวิต (๕๐%) ความเจ็บป่วยนำมาซึ่งทุกข์ (๔๐%) ความเจ็บป่วยส่งผลด้านจิตใจ (๓๐%) ความเจ็บป่วยเป็นอุปสรรคในการดำเนินชีวิต (๒๐%) และความเจ็บป่วยเป็นภาระในการรักษา (๑๐%) ๓) ผู้สูงวัยได้พิจารณาถึงมรณะธัมมะตา คือ พิจารณาความตาย โดยเรียงจากค่าเปอร์เซ็นต์มากไปหาค่าเปอร์เซ็นต์น้อยตามลำดับได้แก่ ความตายเป็นเรื่องความทุกข์ (๕๐%) ความตายเป็นเรื่องธรรมดา (๓๕%) ความตายเป็นเรื่องของการสูญเสีย (๒๕%) ความตายเป็นเรื่องใกล้ตัว (๑๕%) และ ความตายเป็นเรื่องของการพลัดพราก (๕%) ๔) ผู้สูงวัยได้พิจารณาถึงปิยวินาภาวตา การพลัดพรากจากสิ่งที่ตนรักและพอใจ โดยเรียงจากค่าเปอร์เซ็นต์มากไปหาค่าเปอร์เซ็นต์น้อยตามลำดับได้แก่ ความพลัดพรากเป็นเรื่องความทุกข์ (๕๕%) ความพลัดพรากเป็นเรื่องของการสูญเสีย (๔๐%) ความพลัดพรากเป็นเรื่องของการพลัดพราก (๓๕%) ความพลัดพรากเป็นเรื่องใกล้ตัว (๒๐%) และ ความพลัดพรากเป็นเรื่องธรรมดา (๑๐%) ๕) ผู้สูงวัยได้พิจารณากัมมัสสะกะตา พิจารณากรรม โดยเรียงจากค่าเปอร์เซ็นต์มากไปหาค่าเปอร์เซ็นต์น้อยตามลำดับได้แก่ มีกรรมเป็นของตน ดีหรือชั่ว (๔๕%) มีกรรมเป็นที่พึ่งอาศัย (๓๕%) มีกรรมเป็นผู้ให้ผล (๓๐%) มีกรรมเป็นผู้ติดตาม (๒๐%) และมีกรรมเป็นแดนเกิด (๑๐%) วิธีการใช้หลักอภิณหปัจจเวกขณ์ในการฝึกจิตผู้สูงวัย ควรฝึกจิตให้ตั้งมั่นเป็นสมาธิอยู่ตลอดเวลา เช่น ฝึกตามหลักสติสัมปชัญญะ ในระหว่างทำงาน หรือว่างการทำงานเป็นต้น ฝึกให้จิตตั่งมั่นอย่างสม่ำเสมอด้วยสติ เมื่อจิตตั่งมั่นเป็นสมาธิในระดับใดระดับหนึ่งแล้วก็หันมาเจริญปัญญาวิปัสสนาโดยการยกจิตพิจารณาถึงหลักอภิณหปัจจเวกขณ์ คือ เราไม่ล้วงพ้นความแก่ เจ็บ ตาย ของ พลัดพรากจากของรักของชอบใจทั้งสิ้น และเรามีกรรมเป็นของตนเอง ชั่วก็ตาม ดีก็ตามจะต้องเป็นทายาทของกรรมนั้น ๆ ธรรมทั้ง ๕ ประการนี้ ควรพิจารณาเนืองๆ ทุกวัน เพื่อให้ใจเกิดความคุ้นเคย จะเป็นเหตุให้รีบเร่งทำความดี และเพื่อไม่ให้เกิดความมัวเมาทั้งปวง

Abstract: ABSTRACT This is a documentary research aiming to investigate the applications of the Abhinhapaccavekkhana for training the elderly people’s minds in 3 areas: (1) Abhinhapaccavekkhana guidelines in Theravada Buddhism, (2) Abhinhapaccavekkhana guidelines for training the elderly people’s minds, and (3) applications of Abhinhapaccavekkhana guidelines for training the elderly people’s minds. Results of the study showed the following: Abhinhapaccavekkhana guidelines refer to habitual, repeated and continued reflections over 5 facts of life: old age, sickness, death, separation from loved ones, a law of Karma using, for examples, suitable wisdom and Threefold Learning or Traisikkha as framework, in order to realize and understand the facts of life leading to the mental detachments from material components and more heedful life. Based on the applications of Abhinhapaccavekkhana guidelines for training the elderly people’s mind, the study indicated 1) 45% of the elderly people reflected on the fact of old age as a common fact of life, 35% as a natural fact, 30% as an obstacle to leading life, 25% as suffering, 5% as a change in behavior; 2) 50% of the elderly people reflected on the fact of sickness as a part of life, 40% as common psychological effects, 30% as suffering, 20% as mental, and 10% as obstacle to leading life; 3) 50% of the elderly people reflected on the fact of death as suffering, 35% as a common fact of life, 25% as losses, 15% as an immediate part of life, 5% as separation from loved ones; 4) 55% of the elderly people reflected on the fact of separation from loved ones as suffering, 40% as losses, 35% as merely separation, 20% as an immediate part of life, and 10% as a common fact of life; 5) 45% of the elderly people reflected on the law of Karma, good or bad, as one’s own Karma, 35% as refuge, 30% as results of one’s actions, as following wheels, and 10% as originator. Notably, when applying the Apinhapaccavekkhana guidelines, one should always be mindful and conscious of what one is doing, for examples, following the practice of mindfulness during work hours or free time. When the mind is fixed and concentrated, one should reflect on these 5 natural facts of life: old age, sickness, death, separation from loved ones, and one’s own Karma, based on the guidelines of Apinhapaccavekkhana, to deeply understand the nature of life and readjust or develop oneself for better living conditions.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สำนักหอสมุดและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: กรุงเทพมหานคร

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระครูสังวราภิรักษ์ พธ.บ.(พุทธศาสนา), M.A. & Ph.D. (Phil. & Rel.)

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: ผศ.ดร.สุรพงษ์ คงสัตย์ ป.ธ.๔, พธ.บ., M.A., ปร.ด.

Name: ดร. เสรี ศรีงาม พธ.บ.(พุทธศาสนา), M.A. & Ph.D. (Phil. & Rel.)

Issued: 2556-09-09

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ใช้เวลา

0.019101 วินาที