พิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวของชาวพุทธในเขตตำบลนาหัวบ่อ อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร

The Ceremonial about the Buddhist’s Rice at Nahuabor Sub-district, Phannanikhom District, Sakonnakhon Province

Name: พระกมลลักษ์ กนฺตวีโร (ศรีวิรัตน์)

keyword: พิธีกรรม

Abstract: วิทยานิพนธ์นี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาข้าวที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนา เพื่อศึกษาความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับข้าว และเพื่อศึกษาพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวของชาวพุทธในเขตตำบล นาหัวบ่อ อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร ผลการศึกษาวิจัยพบว่าข้าวในคัมภีร์พระพุทธศาสนา หมายเอาพืชที่เป็นมูลเหตุแห่งโภชนะ มี ๒ ชนิดได้แก่ บุพพัณชาติ คือ พืชที่เกิดเป็นข้าวทุกชนิด และ อปรัณชาติ คือ พืชที่รับประทานทีหลัง ความสำคัญของข้าวที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ขณะที่พระองค์ทรงบำเพ็ญ ทุกกรกิริยาทำให้พระวรกายซูบผอม พระองค์ทรงพิจารณาเห็นว่าสิ่งที่ทำลงไปไม่ใช่หนทางแห่งการตรัสรู้ จึงกลับมาเสวยอาหารหยาบ คือ ข้าว ทำให้พระองค์มีพระวรกายแข็งแรงและทรง บำเพ็ญเพียรจนบรรลุธรรมในที่สุด ความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับข้าวไม่มีใครสามารถระบุได้ว่าความเป็นมาของข้าวนั้นเป็นมาอย่างไร แต่มีนักวิชาการเกี่ยวกับข้าวกล่าวว่า ข้าวมีแหล่งกำเนิดอยู่ ๒ แห่ง คือ ทางทวีปเอเชียและแอฟริกา ส่วนข้าวที่มีอยู่ทั่วโลกแบ่งออกเป็น ๓ พวก คือ ชนิดที่ปลูกกันทั่วไป ปลูกเฉพาะในแอฟริกา และข้าวป่าที่เกิดขึ้นทั่วไป ส่วนตำนานข้าวของชาวอีสานเชื่อว่า ข้าวเกิดมาจากสวรรค์เป็นเทพธิดา ชาวนานับถือนางเทพธิดาว่าเป็นนางโพสพ และข้าวเกิดมาจากภูเขาที่อุทยานพญานาค ในชมพูทวีป เมล็ดข้าวโตเท่าผลมะพร้าวหญิงหม้ายไปพบเมล็ดข้าวที่อุทยาน จึงได้ใช้ไม้คานทุบเมล็ดข้าวให้แตกกระจาย ปลิวไปตกบนภูเขาเป็นข้าวไร่ ปลิวไปตกในน้ำ เกิดเป็นข้าวนาดำ ตำนานข้าวจะมีประวัติความเป็นมาหลายตำนานก็ตาม แต่เนื้อหาโดยสรุป เป็นการอธิบายถึงที่มาของแม่โพสพ ซึ่งเป็นเทพธิดาผู้อุทิศร่างกายเลี้ยงคนให้อยู่รอด ผู้คนทั้งหลายจึงให้ความเคารพเทิดทูนพระคุณของข้าว จึงก่อให้เกิดพิธีบูชาแม่โพสพ เกิดแนวทางและวิธีคิดที่เป็นประโยชน์ต่อการรักษาข้าว บริโภคข้าวให้เกิดประโยชน์สูงสุด พิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวของชาวพุทธในเขตตำบลนาหัวบ่อ เป็นพิธีกรรมความเชื่อผสมผสานระหว่างพุทธศาสนากับความเชื่อดั้งเดิมของชาวอีสาน จากการศึกษาผู้วิจัยแยกพิธีกรรมที่เกี่ยวกับข้าวออกเป็น ๒ ประเด็น คือ ประเด็นที่ ๑ พิธีกรรมที่เกี่ยวกับข้าวของชาวพุทธ พบว่า ชาวตำบลนาหัวบ่อ ยังปฏิบัติตามความเชื่อและประเพณีของชาวอีสาน โดยเฉพาะประเพณีที่มีข้าวเข้ามาเกี่ยวข้อง เช่น ประเพณีบุญประทายข้าวเปลือก ประเพณีบุญข้าวจี่ ประเพณีบุญข้าวประดับดินและประเพณีบุญข้าวสาก ประเด็นที่ ๒ คือ พิธีกรรมเกี่ยวกับข้าวในรูปแบบการทำนาของชาวพุทธ พบว่า ชาวตำบลนาหัวบ่อ ยังให้ความสำคัญต่อการปฏิบัติพิธีกรรมเกี่ยวกับข้าว โดยมีความเชื่อว่า หากปฏิบัติพิธีกรรมนั้นแล้วจะส่งผลให้การทำนาได้รับผลผลิตที่ดีและข้าวกล้าอุดมสมบูรณ์

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สำนักหอสมุดและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: กรุงเทพมหานคร

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาประมวล ฐานทตฺโต

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: ผศ.ดร.โสวิทย์ บำรุงภักดิ์

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2553

Issued: 2553-12-15

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ใช้เวลา

0.022482 วินาที