ขันติกับการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายาน

Name: นัฏฐ์กานต์ ขัตติโยทัยวงศ์

keyword: ขันติ

; การบรรลุธรรม

; พระพุทธศาสนาเถรวาท

; พระพุทธศาสนามหายาน

Abstract: การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์คือ (1) เพื่อศึกษาขันติกับการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนาเถรวาท (2) เพื่อศึกษาขันติกับการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนามหายาน (3) เพื่อวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างขันติกับการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายาน พบว่า (1) ขันติแบบอริยะพระพุทธศาสนาเถรวาท สามารถนำบุคคลให้บรรลุธรรมได้ แบ่งเป็น 2 อย่าง คือ อธิวาสนขันติ และตีติกขาขันติ อธิวาสนขันติ ขันติที่กำกับศีลประพฤติให้บริสุทธิ์ ในขณะที่ตีติกขาขันติ ต้องทำงานร่วมกับอนุโลมขันติ เพื่อการประหารกิเลสสังโยชน์ให้สิ้น ซึ่งขันติแบบโลกียะ ไม่สามารถทำให้บุคคลใดๆ เป็นอริยบุคคลได้เลย (2) ขันติทางพระพุทธศาสนามหายาน ก็เป็นขันติแบบอริยะ และแบ่งออกเป็น 3 ขั้นคือ (1) โฆษนุคากษานติ คือขันติเพื่อปริยัติ (2) อนุโลมิกีกษานติ หมายถึง ขันติเพื่อปฏิบัติรวมถึงการพิจาณาไตรลักษณ์ (3) อนุตปัตติกธรรมกษานติ หมายถึง ขันติที่ได้เข้าถึง สภาวะการรู้แจ้งธรรมตามความเป็นจริง ซึ่งขันติทั้ง 3 ขั้นเหล่านี้สัมพันธ์กับมหาปณิธานทั้ง 4 คือ (1) จะเป็นผู้ (อดทน) ละกิเลส เรื่อยไปให้หมด สัมพันธ์กับโฆษนุคากษานติและอนุโลมิกีกษานติ (2) จะเป็นผู้ (อดทน) ศึกษาสัจจธรรมให้เจนจบ สัมพันธ์กับโฆษนุคากษานติ (3) จะเป็นผู้ (อดทน) ช่วยโปรดสัตว์ทั้งหลายให้สิ้นความทุกข์ สัมพันธ์กับอนุโลมิกีกษานติ และ (4) จะเป็นผู้ (อดทน) คร่ำเคร่งบำเพ็ญบารมีเพื่อบรรลุพระพุทธภูมิอันประเสริฐสุด สัมพันธ์กับอนุโลมิกีกษานติ และอนุตปัตติกธรรมกษานติ ผลการวิจัยยังพบอีกด้วยว่า (1) ขันติ 3 ขั้นของมหายานยังสอดคล้องกับหลักการ ปริยัติ ปฏิบัติ และ ปฏิเวธ ของเถรวาทด้วย (2) ขันติในพระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายาน เป็นขันติแบบอริยะ สามารถนำไปสู่จุดหมายคือ การบรรลุธรรม อันเป็นเป้าหมายสูงสุด) (3) ขันติในพระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายาน เป็นทั้งเครื่องมือซึ่งเมื่อปฏิบัติถูกต้อง (และ) ยังเป็นผลให้เกิดเป็นขันติบารมี ส่งเสริมสนับสนุนแก่การบรรลุธรรม (4) เมื่อผู้ปฏิบัติขันติได้ปฏิบัติถึงส่วนสุดรอบของศีล อธิวาสนขันติสามารถเปลี่ยนอินทรีย์ของผู้ปฏิบัติให้แก่กล้า เกิดเป็นตีติกขาขันติได้เพื่อเตรียมความพร้อมเหมาะแก่การบรรลุธรรม (5) ตีติกขาขันติต้องทำงานร่วมกับอนุโลมขันติเสมอ จึงจะสามารถบรรลุธรรม (6) ในพระพุทธศาสนามหายาน เมื่อขันติ ที่อดทนมาถึงส่วนสุดรอบของกษานติ ขันตินั้นจะทำให้ พระโพธิสัตว์เกิดความเข้มแข็ง ขันตินั้นจะกลายเป็นบารมีแก่ผู้ปฏิบัติให้เกิดขันติบารมี (7) ขันติในพระพุทธศาสนาเถรวาทและมหายานเป็นมรรค ทำให้เกิดขันติญาณ จึงเป็นปฏิสัมภิทามรรค ทำให้เป็นอริยบุคคลถึงขั้นสูงสุดคืออรหัตตผลได้ และทำให้พระโพธิสัตว์เลื่อนภูมิสูงขึ้นไปได้ จนถึงขั้นตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ (8) ทางเลือก 3 ทาง คือ อริยสาวกยาน ปัจเจกพุทธเจ้ายาน และโพธิสัตวยาน เป็นทางเลือกเสรีอันเป็นไปตามทิฏฐิ เจตนา ความปรารถนา ความตั้งใจ และสังขารทั้งหลายของบุคคลแต่ละคน อันเป็นการชี้ชัดว่าพระพุทธศาสนาทั้ง 2 นิกายคือเถรวาทและมหายาน ต่างมีจุดมุ่งหมายร่วมกันคือส่วนส่งเสริมและสนับสนุนการพัฒนาตนของบุคคลให้เจริญยิ่งขึ้นไป มีความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันเพื่อให้พระพุทธศาสนายืนยงยั่งยืนตลอดไปเพื่อสังคมสันติสุขชั่วนิรันดร์

Abstract: The objectives of this research are: (1) To study khanti in relation to the attainment of Enlightenment in Theravada Buddhism. (2) To study khanti in relation to the attainment of the Enlightenment in Mahayana Buddhism. (3) To analyze the relationship between khanti and the attainment of the Enlightenment in Theravada and Mahayana Buddhism. The findings are as follows: 1) In Theravada Buddhism, ariya khanti can lead individuals to enlightenment and is divided into two types: Adhivāsana-khanti and tītikkhā-khanti. Adhivāsana-khanti governs moral conduct to maintain purity, while tītikkhā-khanti works in conjunction with Anuloma-khanti to eradicate defilements and fetters completely. Patience (lokiya khanti) cannot lead anyone to become a noble person (ariya). 2) In Mahayana Buddhism, patience is also of the noble type and is divided into three levels: (1) Ghosānugā-kṣānti: patience for studying the teachings (pariyatti). (2) Anulomikī-kṣānti: patience for practice, including contemplation of the three characteristics (impermanence, suffering, non-self). (3) Anutpatti-kadharmakṣānti: patience that realizes the true nature of phenomena, leading to enlightenment. These three levels of patience are related to the four great vows: To (patiently) eliminate all defilements, associated with ghosānugā-kṣānti and anulomikī-kṣānti. To (patiently) master the truth, associated with ghosānugā-kṣānti. To (patiently) liberate all beings from suffering, associated with anulomikī-kṣānti. To (patiently) cultivate perfections to attain supreme Buddhahood, associated with anulomikī-kṣānti and anutpattikadharmakṣānti. Additional findings include: (1) The three types of Mahayana patience align with the Theravada principles of pariyatti (study), paṭipatti (practice), and paṭivedha (realization). (2) Patience in both Theravada and Mahayana Buddhism is noble patience that can lead to the ultimate goal of enlightenment. (3) Patience in both traditions serves as both a tool and, when practiced correctly, a perfection (khanti pāramī) that supports the attainment of enlightenment. (4) When a practitioner perfects moral conduct through adadhivāsana khānti, it strengthens their faculties, giving rise to tītikkhā khanti, preparing them for enlightenment. (5) Tītikkhā khanti must always work with anulomkhanti to achieve enlightenment. (6) In Mahayana Buddhism, when patience reaches the pinnacle of kṣānti, it strengthens the bodhisattva, transforming into a perfection (kṣānti pāramī). (7) Patience in both Theravada and Mahayana, as part of the Noble Path, leads to analytical knowledge (paṭisambhidāñāṇa) and Khantiñāṇa (knowledge of patience), enabling one to become a noble person, up to the level of arahantship, or allowing a bodhisattva to progress to higher stages, ultimately attaining perfect Buddhahood. (8) The three paths, Sāvakayāna (disciple vehicle), Paccekabuddhayāna (solitary buddha vehicle), and Bodhisattvayāna (bodhisattva vehicle) are freely chosen based on an individual’s views, intentions, aspirations, and conditioning. This demonstrates that both Theravada and Mahayana Buddhism share the common goal of promoting personal development, fostering unity, and ensuring the longevity of Buddhism for a peaceful society forever.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. ส่วนหอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาขวัญชัย กิตฺติเมธี

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: แสวง นิลนามะ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2568

Modified: 2568-08-18

Issued: 2568-08-18

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาศาสนาเปรียบเทียบ

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	2-นัฏฐ์กานต์ ขัตติโยทัยวงศ์.pdf	3.94 MB	1	2025-09-26 14:15:21

ใช้เวลา

0.017216 วินาที