การจัดการทรัพยากรชุมชนเข้มแข็ง กรณีศึกษาชุมชนบ้านทาป่าเปา ตําบลทาปลาดุก อําเภอแม่ทา จังหวัดลําพูน

Management of strengthed community's resources a case study of Baan Thapapao Community, Thapladuk Sub-District, Maetha District, Lumphun Province

Name: นัยนา โปธาวงค์

keyword: การจัดการทรัพยากรชุมชน

ThaSH: มหาวิทยาลัยแม่โจ้ -- ดุษฎีนิพนธ์

ThaSH: มหาวิทยาลัยแม่โจ้ -- คอลเลคชันพิเศษ -- สิ่งพิมพ์ภาคเหนือ

ThaSH: ป่าชุมชน

ThaSH: ป่าชุมชน -- การจัดการ

ThaSH: ป่าชุมชน -- การจัดการ -- การมีส่วนร่วมของประชาชน

ThaSH: ป่าชุมชน -- การจัดการ -- ไทย -- ลำพูน

ThaSH: ทรัพยากรป่าไม้

Abstract: การศึกษาเรื่อง การจัดการทรัพยากรชุมชนเข้มแข็ง กรณีศึกษาชุมชนบ้านทาป่าเปา ตําบลทาปลาดุก อําเภอแม่ทา จังหวัดลําพูน มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาบริบท สถานการณ์ ประสบการณ์ วิถีชีวิต และการจัดการทรัพยากรชุมชน 2) เพื่อวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อการพลิกฟื้นชุมชนสู่การจัดการทรัพยากรชุมชน และ 3) เพื่อวิเคราะห์รูปแบบการจัดการทรัพยากรชุมชนเข้มแข็งและแนวทางเสริมสร้างความเข้มแข็ง วางแปลงขนาด 100x100 ตารางเมตร จํานวน 2 แปลง 1) แปลงป่าธรรมชาติที่มีการใช้ประโยชน์ (Natural Forest Utilization, NFU) 2) แปลงป่าทดแทนตามธรรมชาติ (Natural Forest Succession, NFS) แบ่งแปลงย่อย ขนาด 10x10 ตารางเมตร จํานวน 100 แปลงย่อย วัดต้นไม้ทุกชนิดที่มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 1 เซนติเมตรขึ้นไป บันทึกชนิดที่พบ สุ่มวัดความสูงของ ไม้สัก และไม้ชนิดอื่นของแต่ละแปลง ในแปลงขนาด 100x100 ตารางเมตร เลือกแปลงขนาด 5x5 ตารางเมตร จํานวน 25 แปลง บันทึกชนิดต้นไม้ที่มีขนาดความสูงน้อยกว่า 1.30 เมตร ข้อมูลทางด้านสังคม ใช้การสัมภาษณ์แบบไม่เป็นทางการ แบบสัมภาษณ์ที่มีโครงสร้าง การจัดเวทีชาวบ้าน และการสนทนากลุ่ม เพื่อหาประเด็นการจัดการทรัพยากรชุมชนเข้มแข็งและแนวทางเสริมสร้างความเข้มแข็งทางด้าน 1) ปัจจัยด้านการเรียนรู้เชิงประสบการณ์ 2) ปัจจัยด้านการมีส่วนร่วม 3) ปัจจัยด้านการพึ่งตนเอง และ 4) ปัจจัยด้านการอนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรชุมชน จากประชากรที่เลือกแบบเจาะจง 5 กลุ่ม คือ 1) ผู้นําชุมชน 2) คณะกรรมการป่าชุมชน 3) ปราชญ์ชุมชน 4) เยาวชน และ 5) ผู้นําครอบครัวหรือประชาชน ใช้การทดสอบแบบ (F-test) สรุปผลการศึกษาได้ดังนี้ ชุมชนบ้านทาป่าเปาเป็นชาวไตลื้อ ตั้งชุมชนมากว่า 200 ปี ในบริเวณที่มีไม้เปา (ไม้รัง) เป็นไม้เด่น และมีแม่น้้ำทาไหลผ่าน จึงตั้งชื่อหมู่บ้านว่า ทาป่าเปา ชุมชนผ่านประสบการณ์ในการจัดการทรัพยากร 3 ยุค คือ 1) ยุคสร้างบ้านแปงเมือง เป็นยุคก่อตั้งชุมชน ทรัพยากรมีความอุดมสมบูรณ์ พึ่งพิงทรัพยากรป่าไม้เป็นหลัก อยู่แบบเรียบง่าย ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน นับถือศาสนาพุทธ มีความเชื่อเรื่องผี โดยเฉพาะผีขุนน้ํา 2) ยุควิกฤติ ยุคที่ชุมชนได้รับผลกระทบจากการให้สัมปทานไม้หมอนรถไฟ สัมปทานไม้พื้นสําหรับโรงบ่มใบยาสูบ เมื่อสัมปทานสิ้นสุด ชาวบ้านรุกป่าเพื่อทําการเกษตร ดินเสื่อมสภาพ ขาดแคลนน้ำสําหรับบริโภค เกิดความยากจนและหนี้สิน คนในชุมชนไปหางาน และย้ายถิ่นฐานไปนอกชุมชน 3) ยุคฟื้นฟูและพัฒนา ผู้นําและคนในชุมชนร่วมกันทบทวนปัญหา ระดมความคิดเห็นหาสาเหตุและแนวทางการแก้ไข ผ่านกระบวนการเรียนรู้เชิงประสบการณ์ กระบวนการมีส่วนร่วม กระบวนการพึ่งตนเอง และกระบวนการอนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรชุมชน ผลการศึกษาด้านทรัพยากรป่าไม้ พบว่า ป่าธรรมชาติที่มีการใช้ประโยชน์ (NFU) พื้นที่ 3,000 ไร่ พบพรรณไม้ 22 วงศ์ 45 สกุล 57 ชนิด มีความหนาแน่น และพื้นที่หน้าตัด เท่ากับ 1,330 ต้น/เฮกแตร์ และ 25.122 ตารางเมตร/เฮกแตร์ ตามลําดับ วงศ์ที่พบจํานวนชนิดมากที่สุด คือ วงศ์ถั่ว (Fabaceae) ค่าความหลากของชนิดพันธุ์ เท่ากับ 3,039 และ 2) ป่าทดแทนตามธรรมชาติ (NES) จํานวนพื้นที่ 8,000 ไร่ พบพรรณไม้ 24 วงศ์ 54 สกุล 66 ชนิด มีความหนาแน่น และพื้นที่หน้าตัดเท่ากับ 1,400 ต้น/เฮกแตร์ และ 25.536 ตารางเมตร/เฮกแตร์ ตามลําดับ วงศ์ที่พบจํานวนชนิดมากที่สุด คือ วงศ์ถั่ว (Fabaceae) ค่าความหลากของชนิดพันธุ์ เท่ากับ 3.312 เส้นแนวโน้มความสูงของพรรณไม้ในแปลง NFS สูงกว่า NFU เนื่องจากชนิดพันธุ์ไม้แก่งแย่งปัจจัยสิ่งแวดล้อมด้านแสงสว่างใน แปลง NFU มีการใช้ประโยชน์จากไม้ขนาดเล็ก ปล่อยปศุสัตว์เข้าไปหากิน ทําให้ต้นไม้ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางเพียงอกน้อยกว่าหรือเท่ากับ 5 เซนติเมตร มีความแตกต่างจากแปลงป่า NFS อย่างมีนัยสําคัญทางสถิติ มีค่าเท่ากับ 0.3882 (p< 0.001) การใช้ประโยชน์พืชพรรณในด้านต่างๆ พบ ทั้งหมด 46 วงศ์ 101 สกุล 123 ชนิด ชุมชนใช้ประโยชน์ 5 กลุ่ม ได้แก่ 1) พืชอาหาร 2) ไม้พื้น ไม้โครงสร้าง ไม้ใช้สอย 3) พืชอาหารสัตว์ 4) พืชสมุนไพร 5) พืชอื่นๆ ปัจจัยที่มีผลต่อการพลิกฟื้นชุมชนสู่การจัดการทรัพยากรชุมชน พบว่าชุมชนให้ความสําคัญของปัจจัยเรียงลําดับดังนี้ คือ ปัจจัยด้านการเรียนรู้เชิงประสบการณ์ ปัจจัยด้านการอนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรชุมชน ปัจจัยด้านการพึ่งตนเอง ปัจจัยด้านการมีส่วนร่วม โดยปัจจัยด้านการเรียนรู้เชิงประสบการณ์ ปัจจัยด้านการมีส่วนร่วม และปัจจัยด้านการพึ่งตนเองไม่มีความแตกต่างอย่างมี นัยสําคัญ ส่วนปัจจัยด้านการอนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรชุมชนมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสําคัญ มีค่าเท่ากับ 0.03 (p<0.05) รูปแบบการจัดการทรัพยากรชุมชนเข้มแข็งและแนวทางเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนสรุปได้ 3 แนวทาง 1) การสร้างความเข้มแข็งการจัดการป่าชุมชนโดยการถ่ายทอดความภูมิใจของคนในชุมชนในการอนุรักษ์ป่าและการสร้างเครือข่ายกับหน่วยงานภายนอกชุมชน 2) การเสริมความเข้มแข็งในการจัดการป่าชุมชนบ้านทาป่าเปา โดยการปรับปรุง แก้ไข เพิ่มเติม กฎระเบียบการใช้ ประโยชน์จากป่าชุมชน 3) การเสริมความเข้มแข็งจากฐานทรัพยากรชุมชน โดยการรักษาระบบนิเวศป่าให้สมบูรณ์ นําสมุนไพรมาปลูกเพื่อนํามาขยายผลทางธุรกิจชุมชน แสวงหาเครือข่ายสมุนไพรกับชุมชนอื่นหรือหน่วยงานอื่นเพื่อวิจัยคุณสมบัติของสมุนไพรเพื่อสร้างมูลค่าให้กับชุมชน นอกจากนั้นชุมชนยังเสนอให้มีการจัดการความรู้เรื่องพืชอาหารป่าและพืชสมุน

มหาวิทยาลัยแม่โจ้. สำนักหอสมุด

Address: เชียงใหม่

Email: mjudc@mju.ac.th

Name: เกรียงศักดิ์ ศรีเงินยวง

Role: อาจารย์ที่ปรึกษาหลัก

Name: ปราโมช ศีตะโกเศศ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษาร่วม

Name: สายสกุล ฟองมูล

Role: อาจารย์ที่ปรึกษาร่วม

Name: สุนทร คำยอด

Role: อาจารย์ที่ปรึกษาร่วม

Name: นคเรศ รังควัต

Role: ประธานอาจารย์ประจำหลักสูตร

Created: 2560

Modified: 2564-08-22

Issued: 2564-08-15

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

CallNumber: 333.75 น435ก 2560

tha

Spatial: ลำพูน

DegreeName: ปรัชญาดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: พัฒนาทรัพยากรชนบท

Grantor: มหาวิทยาลัยแม่โจ้

©copyrights มหาวิทยาลัยแม่โจ้

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	abstract.pdf	1.72 MB	3	2024-09-13 17:05:43
2	fulltext.pdf	63.42 MB	18	2025-04-03 17:47:36

ใช้เวลา

0.022762 วินาที