การกระจายตัวและการใช้ประโยชน์ป่าสาคูปาล์มในพื้นที่ภาคใต้: จังหวัดสุราษฎร์ธานี ชุมพร และระนอง (อำเภอเมืองและกระบุรี)

Distribution and utilization of Sago forest in southern Thailand :Surat Thani, Chumporn, and Phuket (Muang and Kraburi district).

Name: วัชรี รวยรื่น

Name: เนตรนภา เรืองภาณุพันธ์

Name: นิสากร สุขหิรัญ

Name: อภิชาติ พัฒนวิริยะพิศาล

keyword: สาคู

ThaSH: ปาล์ม

Classification :.DDC: 584.5

; สาคูปาล์ม

Abstract: การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการกระจายตัวและการใช้ประโยชน์ป่าสาคูปาล์มในพื้นที่ภาคใต้โดยเฉพาะในจังหวัดสุราษฎร์ธานี ชุมพรและระนอง (อำเภอเมืองและกระบุรี) โดยได้ดำเนินการเก็บรวบรวมข้อมูลพื้นฐานป่าสาคูปาล์มในทุกพื้นที่จากแบบสอบถาม และลงพื้นที่สำรวจเพื่อเก็บพิกัดการกระจายตัวของป่าสาคูปาล์ม พร้อมทั้งสัมภาษณ์เชิงลึกเกี่ยวกับการใช้ประโยชน์และปัจจัยการคงอยู่ของป่าสาคูปาล์มจากผู้ใช้ประโยชน์ในชุมชน วิเคราะห์ข้อมูลและจัดทำแผนที่การกระจายตัวของป่าสาคูปาล์ม โดยผลการศึกษาพบว่าป่าสาคูปาล์มในจังหวัดสุราษฎร์ธานีมีการกระจายตัวอยู่จำนวน 15 อำเภอ ประกอบด้วย อำเภอกาญจนดิษฐ์ บ้านนาสาร พระแสง เวียงสระ บ้านนาเดิม เคียนซา พุนพิน ท่าฉาง ไชยา ท่าชนะ เมืองสุราษฎร์ธานี คีรีรัฐนิคม พนม ชัยบุรี และอำเภอดอนสัก มีพื้นที่ป่าสาคูปาล์มโดยรวมประมาณ 200 ไร่ โดยอำเภอกาญจนดิษฐ์ และอำเภอบ้านนาเดิมเป็นบริเวณที่พบการกระจายตัวของป่าสาคูปาล์มมากที่สุด ในขณะที่จังหวัดชุมพรพบการกระจายตัวป่าสาคูปาล์มใน 3 อำเภอ คือ อำเภอหลังสวน ละแม และอำเภอสวี คิดเป็นพื้นที่สาคูปาล์มโดยรวมประมาณ 20 ไร่ แหล่งที่พบสูงสุด คือ อำเภอหลังสวน สำหรับจังหวัดระนองไม่ค่อยพบการกระจายตัวของป่าสาคูปาล์มทั้งในอำเภอเมืองและกระบุรี แต่พบการกระจายตัวในอำเภอกะเปอร์ และมีพื้นที่สาคูปาล์มประมาณ 3 ไร่ ลักษณะการกระจายตัวของป่าสาคูปาล์มส่วนใหญ่มีการเจริญเติบโตตามแนวชายฝั่งหรือริมตลิงของแม่น้ำ ลำคลอง พรุ หนอง บึง ริมห้วย รวมถึงบ่อน้ำใกล้ที่อยู่อาศัย ป่าสาคูปาล์มสะท้อนให้เห็นถึงวิถีชีวิตและวัฒนธรรมของคนในชุมชนในมิติต่าง ๆ และถ่ายทอดเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่น สะท้อนอัตลักษณ์ของชุมชนได้อย่างเด่นชัด สาคูปาล์มมีการนำไปใช้ประโยชน์ได้เกือบทุกส่วน เช่น ใบนำมาเย็บตับจากมุงหลังคาจำหน่าย 15-30 บาท/ตับ ลำต้นใช้ในการเลี้ยงสัตว์ต่างๆ โดยเฉพาะเลี้ยงด้วงสาคูจำหน่ายในราคา 100-500 บาท/ต้น และใช้สกัดทำแป้งเป็นอาหารของมนุษย์ ทางสาคูใช้ทำโครงสร้างของกระท่อมและเครื่องจักสาน เปลือกนอกใช้ทำเชื้อเพลิง น้ำเลี้ยงจากก้านใบใช้ทำกาวหรือรักษาฝ้าที่ใบหน้า ก้านใบใช้ทำไม้กวาด รากใช้ทำยาพื้นบ้าน ผลใช้รับประทาน เป็นต้น นอกจากนี้สาคูปาล์มยังให้ประโยชน์ในเชิงนิเวศและสิ่งแวดล้อม ได้แก่เป็นแหล่งความหลากหลายทางชีวภาพ แหล่งดูดซับน้ำชะลอการไหลของน้ำ ช่วยกรองของเสีย ป้องกันการพังทลายของดินรวมถึงเป็นแหล่งอาหารของคน เป็นต้น ป่าสาคูปาล์มยังเกี่ยวข้องกับความเชื่อและพิธีกรรมของคนโดยนำไปใช้เป็นองค์ประกอบในพิธีกรรมสำคัญหลายอย่าง ได้แก่ การไหว้ครูหมอตายายในพิธีกรรมมโนราห์โรงครู การแก้เหมยมโนราห์ อย่างไรก็ตามปัจจุบันป่าสาคูปาล์มถูกลดจำนวนลงอย่างรวดเร็วและสูญหายไปหลายพื้นที่ ส่งผลให้ความสัมพันธ์ของชุมชนกับป่าสาคูปาล์มในมิติต่างๆ ลบเลือนไปเหลือแต่คําบอกเล่าของคนเฒ่าคนแก่ในชุมชน ดังนั้นผู้ที่เกี่ยวข้องทุกภาคส่วนควรช่วยกันสร้างความตระหนักให้ประชาชนเห็นถึงคุณค่าและความสำคัญของป่าสาคูปาล์ม ช่วยกันฟื้นฟูภูมิปัญญาท้องถิ่นและส่งเสริมให้ชุมชนมีการอนุรักษ์ป่าสาคูปาล์มด้วยการจัดการและใช้ประโยชน์อย่างยั่งยืน เพื่อให้ป่าสาคูปาล์มคงอยู่กับวิถีชีวิตของชุมชนตลอดไป

Abstract: This research aims to investigate the distribution and utilization of the sago palms (Metroxylon sagu) in Surat Thani, Chumporn and Ranong (Kraburi and Muang district) provinces. Data were collected through surveys sent to community leaders and government sectors from each region, in-depth interviewing, and through field observations. Results indicated that the sago palm area had noticeably declined and loss from these regions. A total of 304 locations with an estimated area of 200 rai of sago palms are found in 15 districts (Kanchanadit, Ban Na San, Wiang Sa, Ban Na Doem, Phrasaeng, Phunphin, Tha Chang, Chaiya, Muang Surat Thani, Khiri Rat Nikhom, Chai Buri, Khian Sa, Phanom, Tha Chana, and Don Sak) in Surat Thani province. The largest distribution area of sago was found in Karnchanadit and Ban Na Derm districts in Surat Thani Province. In addition, a total of 8 locations with estimated area of 20 rai of sago palms are reported from 3 districts (Lang Suan, Lamae, and Sa-wee) in Chumphon province and a major area of sago palm was found in Langsuang district. Furthermore, there was one location of sago palm with an area about 3 rai in Krapor district, Ranong province. The current situation of sago palm has decreased dramatically both in number of trees and areas in these regions in the last 10 years. Following this trajectory, a critical point will be reached in the near future. Most of sago palm were found along the river, canal, peat land, swampy areas, and pond nearby villages. Nevertherless, sago forest played an important role for human in the community. The use of sago palm had been practiced traditionally since ancient times by people who live in sago producing areas in these regions. Its linked the traditional way of life with culture in many dimentions of, and then, transfer their local knowledge to the next generation as well as demonstated the identities of the community. Almost all part of the sago palms can be used for different perpective. For example, leaves can be used for thatching with costs about 15-30 bahts. Pith of trunk used for animal feed especially feeding the sago worm and costs 100-500 bahts per stem. Starch extraction from the trunk can be used as a food resource for human. Outer bark for solid fuel. The surface of rachis can be peeled and used as matting material. Sap from the cutting surface of the petiole used as glue, while root for medical purposed and etc. In addition, the sago palms ecosystem provided many benefits such as high biodiversity, water resources area, purification of water and soil, reducing the soil erosion as well as food resoures for living things and etc. Moreover, sago palms also influenced to the belief and culture of human in the village. Its used as a part for numerous important culture or festivals such as make a votive offering, Wai Kru Mhor Nora ritual, and others ceremony in the village. However, the distribution of sago palms has decreased dramatically and disapperared in many places. The most severe recent loss has been through the dredging. The loss of sago palms mean the loss of community relationship in any dimention. Therefore, there is a need to have a community and political awareness of conservation issues and practices to protect and restore this local plant as a significant resource in the community.

มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี. หอสมุดกลาง

Address: สุราษฎร์ธานี

Email: library@sru.ac.th

Name: มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี

Role: ผู้ให้ทุน

Created: 2560

Modified: 2564-06-09

Issued: 2564-06-09

งานวิจัย/Research report

application/pdf

tha

©copyrights มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	Watcharee.pdf	66.33 MB	51	2025-08-28 10:27:12

ใช้เวลา

0.04159 วินาที