การพัฒนารูปแบบการเปลี่ยนผ่านทางจิตตามหลักพุทธจิตวิทยาจำแนกตามประเภทจริต

Development of Mental Transformation Model Following Buddhist Psychology Classified by Temperament Types

Name: สุพัตรา กวีธนกุล

keyword: การเปลี่ยนผ่านทางจิต

; ประเภทจริต

; พุทธจิตวิทยา

Abstract: การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ ๑) เพื่อศึกษาจิตและสภาวะของจริต ๖ ตามหลักพุทธธรรม ๒) เพื่อวิเคราะห์แนวทางการพัฒนาการเปลี่ยนผ่านทางจิตตามหลักพุทธจิตวิทยาจำแนกตามประเภทจริต และ ๓) เพื่อนำเสนอรูปแบบการเปลี่ยนผ่านทางจิตตามหลักพุทธจิตวิทยาจำแนกตามประเภทจริต การวิจัยนี้เป็นการวิจัยแบบผสมวิธีแบบพหุระยะ (Multiphase Mixed Methods Research) มี ๓ ระยะ ระยะที่ ๑ ใช้วิธีการวิจัยทางเอกสาร (Documentary research) และการสัมภาษณ์กลุ่ม (Group interview) ระยะที่ ๒ ใช้การวิจัยแบบผสมวิธีด้วยวิธีการเชิงปริมาณ คือการสำรวจ (Survey) เพื่อหาความสัมพันธ์ระหว่างจริต ๖ กับความสุข ๕ ด้าน กลุ่มตัวอย่าง คือ นิสิตระดับปริญญาตรี มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย (ส่วนกลาง) จำนวน ๓๐๒ รูป/คน ร่วมกับวิธีการเชิงคุณภาพ คือ การสัมภาษณ์กลุ่ม (Group interview) โดยนำข้อมูลทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพมาวิเคราะห์ผลร่วมกัน และระยะที่ ๓ ใช้การสนทนากลุ่ม (Focus group discussion) เป็นการตรวจสอบและยืนยันจากผู้เชี่ยวชาญ ทั้ง ๓ ระยะมีผู้เชี่ยวชาญทางด้านอภิธรรมและจิตวิทยาร่วมสมัยจำนวน ๑๐ รูป/คน โดยใช้การเลือกแบบเจาะจง วิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยการหาค่าสัมประสิทธิ์สหสัมพันธ์เพียร์สัน และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพด้วยการวิเคราะห์เนื้อหาและการสร้างข้อสรุปแบบอุปนัย ผลการวิจัยมีดังนี้ ๑. จิตและสภาวะของจริต ๖ ตามหลักพุทธธรรม พบว่า ได้องค์ประกอบของเจตสิกที่เกิดร่วมกับอกุศลจิต ๑๒ และกุศลจิต ๘ ทำให้จำแนกสภาวะของจริตได้ ๒ กลุ่ม อกุศลจริต ๔ คือราคจริต โทสจริต โมหจริต วิตกจริต และกุศลจริต ๒ คือศรัทธาจริตและพุทธจริต ๒. แนวทางการพัฒนาการเปลี่ยนผ่านทางจิตตามหลักพุทธจิตวิทยาจำแนกตามประเภทจริต พบว่า ผลความสัมพันธ์ระหว่างจริต ๖ กับความสุข ๕ เชิงปริมาณ โทสจริตมีความสัมพันธ์กับผลรวมความสุข ๕ ด้านสูงสุดโดยเฉพาะด้านอยู่ร่วมกับผู้อื่นอย่างเกื้อกูลกัน รองลงมาโมหจริตกับด้านมีใจที่สุขสงบ ราคจริตกับและวิตกจริตกับด้านพอใจในชีวิต พุทธิจริตมีความสัมพันธ์ต่ำและศรัทธาจริตไม่มีความสัมพันธ์ และผลความสัมพันธ์ระหว่างสภาวะจริตกับความสุขและความคิด เชิงคุณภาพ มีการขยายชุดความคิดของจริตเพิ่มเติมโดยต่อยอดจากการวิเคราะห์เชิงปริมาณ ทำให้ได้แผนผังจริต ๖ ตามหลักพุทธจิตวิทยา ใช้เป็นเครื่องชี้วัดสภาวะของจริต ๖ ที่เกิดขึ้นภายในตนเองได้ เพื่อนำไปใช้ในรูปแบบการเปลี่ยนผ่านทางจิตตามหลักพุทธจิตวิทยาจำแนกตามประเภทจริต ๓. รูปแบบการเปลี่ยนผ่านทางจิตตามหลักพุทธจิตวิทยาจำแนกตามประเภทจริต พบว่า มี ๓ ขั้นตอน ขั้นที่ ๑ รู้สภาวะจริต ความสุขและความคิด คือการสังเกตสภาวะอารมณ์ความรู้สึกที่เกิดขึ้น พิจารณาความสุขที่สัมพันธ์กับจริตและความคิดที่แต่ละจริตยึดถือเชื่อมั่น ขั้นที่ ๒ รู้กระบวนการเปลี่ยนผ่านทางจิต คือวิธีการฝึกฝนให้มีทักษะหรือคุณลักษณะของมรรคครบทั้งองค์ ๘ มีรายละเอียด ประกอบด้วย ขั้นเตรียมพร้อม พยายามฝึกจิตใจให้มีกำลังและตั้งมั่นระดับหนึ่งก่อนผ่านหลักธรรมสมาธิ ขั้นฝึกจริง เข้าสู่กระบวนการฝึกทักษะตามเงื่อนไขเส้นทางมรรคมีองค์ ๘ และขั้นที่ ๓ รู้เป้าหมาย กระบวนการพัฒนาจิตแบ่งได้ ๒ สาย คือ สายศรัทธา ใช้การปฏิบัติแบบสมถกรรมฐานนำ และสายปัญญา ใช้การปฎิบัติแบบวิปัสสนากรรมฐานนำ ซึ่งเป้าหมาย คือบรรลุระดับโสดาปัตติมรรคจิตเช่นเดียวกัน

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. ส่วนหอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: สิริวัฒน์ ศรีเครือดง

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: วิชชุดา ฐิติโชติรัตนา

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2562

Modified: 2563-09-24

Issued: 2563-09-24

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาพุทธจิตวิทยา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU63012013.pdf	7.09 MB	31	2025-04-18 10:37:02

ใช้เวลา

0.02074 วินาที