การศึกษาวิเคราะห์เรื่องอริยปฏิปทาในคัมภีร์พระพุทธศาสนา

An Analytical Study of Ariyapaṭipadā in Buddhist Scriptures

Name: พระมหาคำสิงห์ สีหนนฺโท (กองเกิด)

keyword: อริยปฏิปทา

; คัมภีร์พระพุทธศาสนา

Abstract: ดุษฎีนิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาความหมาย ความเป็นมาและความสำคัญของอริยปฏิปทาในคัมภีร์พระพุทธศาสนา (๒) เพื่อศึกษาหลักธรรมสำคัญที่ปรากฏในอริยปฏิปทา และ (๓) เพื่อวิเคราะห์แนวทางการบำเพ็ญอริยปฏิปทาในคัมภีร์พระพุทธศาสนา งานวิจัยนี้เป็นงานวิจัยเชิงเอกสาร จากการศึกษาพบว่า อริยปฏิปทา ได้แก่ หลักการปฏิบัติของพระอริยเจ้า พระอริยเจ้าในพระพุทธศาสนา คือ บุคคลผู้อยู่ไกลกิเลส หรือผู้ละกิเลสได้ตามระดับภูมิธรรมของตนมี ๔ ประเภท คือ (๑) พระโสดาบัน (๒) พระสกทาคามี (๓) พระอนาคามี และ (๔) พระอรหันต์ พระอรหันต์เป็นพระอริยเจ้าชั้นสูงสูดจำแนกเป็น ๓ ประเภท คือ (๑) พระสัมมาสัมพุทธเจ้า (๒) พระปัจเจกพุทธเจ้า และ (๓) พระอนุพุทธเจ้า (หรือพระอรหันตสาวก) อริยปฏิปทามี ๙ ประการ คือ (๑) อริยวังสปฏิปทา (๒) รถวินีตปฏิปทา (๓) มหาโคสิงคปฏิปทา (๔) มหาสุญญตาปฏิปทา (๕) อนังคณปฏิปทา (๖) ธัมมทายาทปฏิปทา (๗) โมเนยยปฏิปทา (๘) ตุวฏกปฏิปทา และ (๙) จันทูปมปฏิปทา อริยปฏิปทามีความสำคัญต่อบุคคล ๔ กลุ่ม คือ (๑) พระพุทธเจ้าในฐานะเป็นผู้ตรัสรู้สัจธรรมแล้วนำมาแสดงแก่สาวก (๒) ธรรมในฐานะเป็นคำสอนที่เกิดจากพระปัญญาตรัสรู้ขอพระพุทธเจ้า (๓) พระอรหันตสาวกในฐานะผู้ปฏิบัติตามแล้วบรรลุเป็นพระอรหันต์ได้เป็นพยานในการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า และ (๔) อุบาสกอุบาสิกาในฐานะรับฟังคำสอนแล้วนำมาปฏิบัติตามสมควรแก่ตนและผู้ถวายการอุปถัมภ์บำรุงด้วยปัจจัย ๔ แก่ภิกษุซึ่งเป็นเนื้อนาบุญอันประเสริฐ หลักธรรมสำคัญที่ปรากฏในอริยปฏิปทามีที่มาจาก ๓ ส่วนด้วยกัน คือ (๑) หลักธรรมที่เป็นพุทธภาษิต (๒) หลักธรรมที่เป็นเถรภาษิต (๓) หลักธรรมที่ตอนต้นเป็นเทวดาภาษิตและตอนหลังเป็นพุทธภาษิต อริยปฏิปทา ๙ ประการ มีหลักธรรมสำคัญดังต่อไปนี้ (๑) อริยวังสปฏิปทา : สันโดษด้วยปัจจัย ๔ (๒) รถวินีตปฏิปทา : ปฏิบัติตามหลักวิสุทธิ ๗ (๓) มหาโคสิงคปฏิปทา : เจริญสัมมัปปธาน ๔ (๔) มหาสุญญตาปฏิปทา : เจริญสุญญตาวิหารธรรม (๕) อนังคณปฏิปทา : ทำความเพียรเพื่อละราคะ โทสะ โมหะ (๖) ธัมมทายาทปฏิปทา : ศึกษาและปฏิบัติตามธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ ไม่คอยจ้องแต่จะรับปัจจัย ๔ เพื่อปรนเปรอตนเอง (๗) โมเนยยปฏิปทา : ฝึกตนด้วยการทำความเพียรเผากิเลสเพื่อสำเร็จเป็นมุนี (๘) ตุวฏกปฏิปทา : พัฒนาตนตามหลักไตรสิกขา (ศีล สมาธิ ปัญญา) และ (๙) จันทูปมปฏิปทา : ปฏิบัติตัวต่อคฤหัสถ์อย่างเหมาะสม ทำตัวเหมือนพระจันทร์ที่ไม่ติดข้องในหมู่เมฆบนท้องฟ้า หลักธรรมในอริยปฏิปทาส่งเสริมให้ภิกษุเลี้ยงชีพด้วยความมักน้อยสันโดษ พัฒนาตนตามหลักไตรสิกขาจนได้เป็นอเสขบุคคล ยินดีในการดำรงสมณเพศ มุ่งมั่นในการศึกษาและเผยแผ่คำสอนของพระพุทธเจ้า และสงเคราะห์คฤหัสถ์ให้ได้ศึกษาปฏิบัติธรรมตามสมควรแก่ฐานะของตน ภิกษุผู้บำเพ็ญอริยปฏิปทาในพระพุทธศาสนาควรจะพัฒนาตนให้มีคุณสมบัติ ๕ ประการ คือ (๑) รักษาปาริสุทธิศีล ๔ ให้บริบูรณ์ (๒) เรียนพระพุทธพจน์ตามกำลัง (๓) บำเพ็ญอริยปฏิปทา ให้บริบูรณ์ (๔) ดำรงชีพด้วยความสันโดษในปัจจัย ๔ และ (๕) ยินดีในการเจริญภาวนาสมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐานเพื่อบรรลุธรรม อริยปฏิปทาทั้ง ๙ ประการ มีแนวทางการบำเพ็ญดังต่อไปนี้ (๑) ผู้บำเพ็ญอริยวังสปฏิปทาต้องดำเนินชีวิตด้วยความสันโดษในปัจจัย ๔ และทำความเพียรเพื่อละอกุศล (๒) ผู้บำเพ็ญรถวินีตปฏิปทาต้องทำความเพียรเพื่อบรรลุวิสุทธิ ๗ ซึ่งอุปมาเหมือนขึ้นรถ ๗ ผลัด (๓) ผู้บำเพ็ญมหาโคสิงคปฏิปทาต้องเอาใจใส่ในการทำความเพียร ๔ ด้าน คือ ป้องกันไม่ให้อกุศลเกิดขึ้น เพียรละกุศลที่เกิดขึ้น เพียรทำกุศลที่ยังไม่เกิดให้เกิด และเพียรรักษากุศลที่เกิดขึ้นไว้ต่อไป (๔) ผู้บำเพ็ญมหาสุญญตาปฏิปทาต้องไม่คลุกคลีอยู่กับหมู่คณะ ต้องปลีกตัวไปทำความเพียรแล้วดำเนินชีวิตด้วยการมีสติสัมปชัญญะ และอยู่ด้วยความว่างจากกิเลสเป็นต้น (๕) ผู้บำเพ็ญอนังคณปฏิปทาต้องหมั่นทำความเพียรจนกว่าจะละกิเลสมีราคะเป็นต้นได้อย่างสิ้นเชิง (๖) ผู้บำเพ็ญธัมมทายาทปฏิปทาต้องศึกษาและปฏิบัติตามคำสอนของพระพุทธเจ้า และใช้สอยปัจจัย ๔ ด้วยความมักน้อยสันโดษ (๗) ผู้บำเพ็ญโมเนยยปฏิปทา ต้องหมั่นทำความเพียรเพื่อละกิเลสสำเร็จเป็นมุนี ดำรงตนด้วยความสำรวม มักน้อยสันโดษในปัจจัย ๔ ไม่โอ้อวดตนว่ามีคุณธรรมเหนือคนอื่น (๘) ผู้บำเพ็ญตุวฏกปฏิปทาต้องละความถือตัว ดำเนินชีวิตด้วยความเรียบง่ายและพัฒนาตนตามหลักไตรสิกขา และ (๙) ผู้บำเพ็ญจันทูปมปฏิปทาต้องวางตัวต่อคฤหัสถ์อย่างเหมาะสม ไม่เข้าไปคลุกคลี ไม่ห่างเหินจนเกินไป ใช้สอยปัจจัยที่คฤหัสถ์ถวายตามที่จำเป็น ไม่ยึดมั่นในลาภสักการะ หลักธรรมในอริยปฏิปทาเหล่านี้สงเคราะห์เข้ากับหลักไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ และปัญญา คณะสงฆ์จึงควรส่งเสริมให้ภิกษุบำเพ็ญอริยปฏิปทา ด้วยการส่งเสริมให้ศึกษาจนเข้าใจชัด บำเพ็ญให้บริบูรณ์ในชีวิตของตน ยกย่องผู้ปฏิบัติตามอริยปฏิปทา ให้ปรากฏ และส่งเสริมให้ภิกษุอื่นปฏิบัติตามด้วย

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สำนักหอสมุดและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาอดิเดช สติวโร

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: สมิทธิพล เนตรนิมิตร

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2562

Modified: 2563-08-29

Issued: 2563-08-29

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต (พระพุทธศาสนา)

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU63010235.pdf	2.81 MB	25	2025-06-11 13:16:06

ใช้เวลา

0.033777 วินาที