แนวทางการจัดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม

Guidelines in Managing the Suitable Environment for Dhamma Practice

Name: อรอำไพ สามขุนทด

keyword: การปฏิบัติธรรม

; การจัดสภาพแวดล้อม

Abstract: การวิจัยเรื่อง “แนวทางการจัดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม” มีวัตถุประสงค์ ๓ ข้อ คือ (๑) เพื่อศึกษาหลักการจัดสภาพแวดล้อมและองค์ประกอบภูมิสถาปัตยกรรมที่สามารถนำมาปรับใช้เพื่อการปฏิบัติธรรม (๒) เพื่อศึกษาและวิเคราะห์สภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรมในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท (๓) เพื่อเชื่อมโยงองค์ความรู้และเสนอแนวทางการจัดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม โดยใช้วิธีวิจัยเชิงคุณภาพประกอบด้วยการวิจัยเชิงเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก และการสนทนากลุ่ม ผลการวิจัยพบว่า หลักการจัดสภาพแวดล้อมที่สอดคล้องกับการปฏิบัติธรรมได้แก่ สภาวะน่าสบาย การออกแบบที่ยั่งยืน ภูมิทัศน์เพื่อการบำบัดรักษา และป่าไม้ในเมือง การวางผังบริเวณเป็นการจัดใช้ส่วนของที่ดิน กำหนดประโยชน์ใช้สอยให้สอดคล้องเชื่อมโยงกันด้วยการศึกษาวิเคราะห์ที่ตั้ง-ผู้ใช้-กิจกรรม แบ่งเขตการใช้ จัดวางอาคาร สิ่งก่อสร้าง ระบบสัญจร การออกแบบองค์ประกอบภูมิสถาปัตยกรรมได้แก่ การใช้พืชพันธุ์ องค์ประกอบอาณาเขต-การสัญจร-ภูมิทัศน์ คุณลักษณะของการจัดสภาพแวดล้อมและองค์ประกอบภูมิสถาปัตยกรรมที่สามารถนำมาปรับใช้เพื่อการปฏิบัติธรรมได้แก่ มีประโยชน์ใช้สอย มีความงาม รักษาทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม พระพุทธศาสนาให้ความสำคัญกับสภาพแวดล้อมซึ่งมีคุณค่าต่อการทำทาน ปฏิบัติธรรมและบรรลุธรรม มีหลักว่าด้วยการเลือก การใช้ และการดูแล สภาพแวดล้อมที่ปรากฏในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทได้แก่ ป่าเป็นที่สงัดที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม เสนาสนะมีเพื่อป้องกันอันตรายและได้อาศัยปฏิบัติธรรม อยู่ไม่ไกลไม่ใกล้มีทางสะดวก ไม่พลุกพล่านมีเสียงน้อยไม่อึกทึก เสนาสนะอันพึงประสงค์ได้แก่ ที่สงัด ป่า ที่มีเสียงน้อย ที่น่ารื่นรมย์ ให้มีความสันโดษในการใช้ รักษาให้สะอาดซ่อมบำรุงให้ดี วิหารมีเพื่อเป็นที่อยู่ศึกษาปฏิบัติธรรมและแสดงธรรม เป็นพื้นที่ไม่มีอันตรายและมีบริเวณ อารามเป็นอุทยานมีต้นไม้ร่มรื่นเป็นธรรมชาติน่ารื่นรมย์ สิ่งก่อสร้างและองค์ประกอบเช่น กุฎี ที่จงกรม สระน้ำ ต้นไม้ คุณลักษณะของสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรมตามคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาทได้แก่ เป็นที่ธรรมชาติ ที่สงัด ที่รื่นรมย์ มีประโยชน์ใช้สอย เป้าหมายในการจัดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม ๕ ประการ ได้แก่ (๑) เป็นที่ศึกษาและปฏิบัติธรรม (๒) ป้องกันอันตราย ป้องกันการรบกวน สอดคล้องกับหลักการออกแบบสภาวะน่าสบาย (๓) เป็นไปตามหลักสัปปายะ ๗ (๔) คุ้มค่าในเชิงเศรษฐกิจและสังคมตามหลักการออกแบบที่ยั่งยืน (๕) ดูแลรักษาได้ คุณลักษณะของสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม ๕ ประการ ได้แก่ (๑) สงัด สงบ วิเวก (๒) เป็นธรรมชาติ (๓) เน้นประโยชน์ใช้สอย สร้างเฉพาะเท่าที่จำเป็น เรียบง่าย (๔) รื่นรมย์ เป็นรมณีย์ มีความงาม (๕) มีความสมดุล แนวทางการจัดสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรมประกอบด้วย ที่ตั้งและพื้นที่โดยรอบ ผังบริเวณ สิ่งก่อสร้างและองค์ประกอบ สามารถนำหลักสัปปายะ ๗ มาเป็นกรอบในการอธิบายสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการปฏิบัติธรรม มีสามข้อที่เกี่ยวข้องกับสภาพแวดล้อมโดยตรงได้แก่ อาวาสสัปปายะ โคจรสัปปายะ อุตุสัปปายะ

Abstract: This dissertation entitled ‘Guidelines in Managing the Suitable Environment for Dhamma Practice’ has three objectives: 1) to study environmental design principles and landscape architecture conducive to Dhamma practice, 2) to study environment conducive to Dhamma practice in Theravada Buddhist scriptures, and 3) to integrate knowledge and propose guidelines in managing environment conducive to Dhamma practice. This is a qualitative research done by studying documentaries, in-depth interview and focus group. In the research, it was found that the environmental design principles conducive to Dhamma practice are of comfort zone, sustainable design, healing landscape, and urban forestry. Site planning deals with analysis of site, users and activities then the layout of zoning, buildings, structures, and circulation. Landscape detailed design comprises planting materials, boundary, circulation, and other landscape elements. The components of landscape architecture conducive to Dhamma practice are assigned to provide certain function, beauty, resources and environmental concern. According to Buddhist scriptures, the physical environment is important, its values are related to giving, practicing Dhamma, and attaining Dhamma. There are principles of selection, usage, and maintenance. The environmental features basically refers to tranquil forest wherein Dhamma practice was performed; it was obviously held as a Senãsana or sleeping and sitting place preventing one from harm and thereby practicing Dhamma. The components of Senãsana should neither be too far, nor too near to the village but easily accessible; it should not be crowded, noisy and bustle. It can be said that the suitable Senãsanas are of tranquil place, forest, noiseless place, and pleasant one. One should be moderate while consuming Senãsana, keeping it clean and in good condition. As regards Vihãra, it is assigned as the place where Dhamma and sermon are delivered then the establishment of it should not be done in the place where danger can be caused. With respect to Ãrãma, its characteristics comprise of garden where hefty of tree is pleasantly present. The components of environment conducive to Dhamma practice following to Buddhist Scriptures need to have natural place, calm, pleasant, and usable. Therefore, the design goals in managing environment conducive to Dhamma practice are: 1) it should be the places for studying and practicing Dhamma, 2) it should prevent one from danger and protecting one from being disturbed and also be consistent with design principles of comfort zone, 3) it should be of Sappãya, 4) it should be worth economic and social aspects and also be consistent with principles of sustainable design, and 5) it should be properly taken care of. The components of environment conducive to Dhamma practice clearly are: 1) it should be calm, peaceful and noiseless, 2) it should be in natural place, 3) it should simply provide the benefit of use, it should have necessary accommodations provided 4) it should be pleasant and beautiful, and 5) it should have balance. Guidelines, therefore, in managing environment conducive to Dhamma practice are of site and surroundings, site planning, landscape detailed design. Moreover, the principles of Sappãya could be applied for evaluation of such environment.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สำนักหอสมุดและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระราชปริยัติมุนี (เทียบ สิริญาโณ)

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: บุญเลิศ โอฐสู

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2560

Modified: 2562-09-17

Issued: 2562-09-17

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต (พระพุทธศาสนา)

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU600102038.pdf	21.37 MB	19	2025-06-22 09:47:52

ใช้เวลา

0.034207 วินาที