การศึกษาวิเคราะห์กระบวนการทำงานของจิตในคัมภีร์ อัฏฐสาลินี

An Analytical Study of The Working Process of the Mind in Atthasâlinî

Name: พระมหาดนัย ธมฺมาราโม (แก้วโต)

keyword: คัมภีร์อัฏฐสาลินี

; อัฏฐสาลินี

; จิต

Abstract: การวิจัยเรื่อง “การศึกษาวิเคราะห์กระบวนการทำงานของจิตในคัมภีร์อัฏฐสาลินี” เป็นการวิจัยเชิงเอกสารเชิงคุณภาพซึ่งมีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาจิต เจตสิก รูป และนิพพาน ในคัมภีร์อัฏฐสาลินี (๒) เพื่อศึกษากระบวนการทำงานของจิตตามที่ปรากฏในคัมภีร์ อัฏฐสาลินี (๓) เพื่อวิเคราะห์กระบวนการทำงานของจิตในคัมภีร์อัฏฐสาลินี การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งรวบรวมข้อมูลจากคัมภีร์อัฏฐสาลินี หนังสือ อรรถกถา และงานวิจัยที่เกี่ยวข้องการวิเคราะห์ข้อมูลใช้การวิเคราะห์เชิงเนื้อหา ผลการวิจัย มีดังนี้ ๑. การศึกษาจิต เจตสิก รูป และนิพพาน ในคัมภีร์อัฏฐสาลินี พบว่า จิต คือธรรมชาติที่รู้อารมณ์ หรือธรรมชาติที่ทำหน้าที่ เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น รู้รส รู้สึกต่อการสัมผัสถูกต้องทางกาย และรู้สึกนึกคิดทางใจ เป็นสิ่งที่อาศัยเหตุปัจจัยหลายอย่างทำให้เกิดขึ้น เจตสิกเป็นธรรมที่ประกอบจิต มีลักษณะเป็นนาม ปรุงแต่งจิตทำให้จิตรู้อารมณ์ ความสัมพันธ์ระหว่างจิตกับเจตสิกมีลักษณะคือ เจตสิกอาศัยจิต ประกอบกับจิต เกิดร่วมกับจิต เกิดพร้อมกับจิต ดับพร้อมกับจิต มีวัตถุเดียวกับจิต และมีอารมณ์เดียวกับจิต จิตทุกดวงต้องมีเจตสิกประกอบด้วยจึงทำให้จิตทำงานได้ รูปคือธรรมชาติที่แตกดับ คือ มหาภูต ๔ หมายถึง รูปใหญ่ ประกอบด้วย ปฐวี อาโป เตโช และวาโย และอุปาทายรูป ๒๓ หมายถึง รูปที่เป็นไปโดยอาศัยมหาภูต และนิพพาน คือ ธรรมชาติที่สงบจากกิเลสและขันธ์ ๕ ๒. การศึกษากระบวนการทำงานของจิตในคัมภีร์อัฏฐสาลินีพบว่า จิตเกิดขึ้นเพราะปัจจัยทางปัญจทวารวิถี กล่าวคือ จักขุทวารวิถี เกิดขึ้นเมื่อมีอารมณ์คือรูปมากระทบจักขุปสาท ภวังคจิต ๓ ดวงสุดท้าย คือ อตีตภวังค์ ภวังคจลนะ ภวังค์คุปัจเฉทะ ต้องเกิดขึ้นก่อนจักขุทวาราวัชชนจิต เมื่อกระแสภวังคจิตสิ้นสุดลง จักขุทวารวิถีจึงเริ่มเกิดขึ้นตามลำดับ และเมื่อจักขุทวารวิถีสิ้นสุดลงภวังคจิต ๒ ดวง คือภวังคจลนะ ภวังค์คุปัจเฉทะ เกิดขึ้นระหว่างปัญจทวารวิถี และมโนทวารวิถี และก็ดับลง มโนทวารวิถีจึงเกิดสลับกันไปมากับปัญจทวารวิถี ๓. การวิเคราะห์กระบวนการทำงานของจิตในคัมภีร์อัฏฐสาลินี พบว่า กระบวนการของกรรมกับกระบวนการทำงานของจิตเป็นอันเดียวกัน กระแสกรรมและกระแสจิตคือกระแสเดียวกัน กรรมมีสาระเป็นทั้งเหตุและผล โดยที่ความเป็นเหตุเด่นชัดมากกว่าความเป็นผล ในการทำทางกาย วาจา และใจ แต่ละครั้งถือเป็นการก่อเหตุที่จะทำให้ผลตามมา ภาวะจิตของปุถุชนจึงต่างจากภาวะจิตของ พระอรหันต์คือจิตของท่านไม่ได้สะสมกรรม เพราะเหตุแห่งโยนิโสมนสิการ กล่าวคือการใคร่ครวญโดยถ้วนถี่ ด้วยสัญญา ๗ ซึ่งมีความสำคัญในกระบวนการพัฒนาจิตให้เกิดสติสัมปชัญญะคอยกั้นกระแสตัณหา ไม่ถูกปรุงแต่งด้วยราคะ โทสะ และโมหะ

Abstract: The study entitled ‘An Analytical Study of The Working Process of the Mind in Atthasâlinî’ was a qualitative research comprising 3 objectives: (1) to study the mind (Citta), mental factors (Cetasika), matter (Rūpa) and the unconditioned state (Nibbâna) in Atthasâlinî; (2) to study of the working process of the mind in Atthasâlinî; and (3) to analyze the working process of the mind in Atthasâlinî. The data were collected from the text of Atthasâlinî, books, commentaries and related researches. The content analysis was used to analyze data. Results of the study were as follows. 1. From a study of the mind (Citta), mental factors (Cetasika), matter (Rūpa) and the unconditioned state (Nibbâna) in Atthasâlinî it found that the mind was the nature perceiving emotions or the nature of seeing, hearing, smelling, tasting, feeling upon tangible things through a body and being conscious through a mind which was really apparent because of many factors. The Cetasika was an element of mind and its characteristics was intangible making mind know emotions. The relationship between a mind and Cetasika was characterized that Cetasika depended on, compounded, arose along with, occurred with, ended with, had the same object with and had the same emotion with the mind. Moreover, all a number of minds always worked together with the Cetasika. The matter (Rūpa) was the nature of non-stillness, comprising 4 Mahâbhūta-rupa, a great essential one including Patฺhavî, Āpo, Tejo and Vâyo and 23 Upâdâ-rūpa, being dependent upon Mahâbhūta-rūpa. Nibbâna was the nature of the extinction of defilements and the Five Aggregates. 2. In respect of the procedure of mind or in Atthasâlinî it found that it happened because of the conditions: the eye-door process has arisen when a visible datum as an object coming into the eye’s focus, the last three bhavanga-cittas including Atîtabhavanga, bhavanga-calana and bhavangupaccheda happened before cakkhu-dvârâ-avajjana-citta, after the end of un consciousness the eye-door-adverting consciousness began arising respectively, and after the end of the eye-door-adverting consciousness two kinds of consciousness as the bhavanga-calana (vibrating-bhavanga) and the bhavangupaccheda (arrest-bhavanga) happened between the five-door process and the mind-door process, and after their end the mind-door process in turned occurred with the five-door Process. 3. Regarding the analysis of the working process of the mind in Atthasâlinî it found that the kamma process and the working process of mind were the same. The current of kamma and the current of mind were also the same. The principle of kamma were essential both in the cause and effect. Its being cause was clearer than its effect. For each bodily action, verbal action and mental action was supposed to be the main cause of following effect. The mind state of a worldly person was different from the mind of a Buddhist saint (Arahanta) whose mind did not cumulate the kamma because of a proper attention (Yonisomanasikâra), a systematic contemplation by 7 saññâ as the important strategy in the development process of mind to bring about the mindful-awareness to eradicate desire and not to be compounded by greed, hatred and delusion in a sense-impression.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. ส่วนหอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: สิริวัฒน์ ศรีเครือดง

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: อดุลย์ คนแรง

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2560

Modified: 2561-08-21

Issued: 2561-08-21

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาพุทธจิตวิทยา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU600120008.pdf	10.38 MB	29	2023-01-18 10:38:11

ใช้เวลา

0.020776 วินาที