ปราชญ์ป่า : กระบวนการสร้างจิตสำนึกร่วมในการจัดการป่าชุมชนต้นแบบ เขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบน

Scholars of the Forest : The Process of Consciousness Cultivation for the Model Community Forest Management in the Upper Mun River Basin

Name: พระมหาประกาศิต สิริเมโธ(ฐิติปสิทธิกร)

keyword: ปราชญ์ป่า

; เขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบน

; การสร้างจิตสำนึกร่วม

; ป่าชุมชนต้นแบบ

Abstract: การวิจัยครั้งนี้เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ มีวัตถุประสงค์เพื่อ ๑)ศึกษารูปแบบการจัดการป่าชุมชนต้นแบบเขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบน ๒)ศึกษาบทบาทของปราชญ์ป่าในการสร้างจิตสำนึกร่วมในการจัดการป่าชุมชนต้นแบบเขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบน ๓)นำเสนอกระบวนการสร้างจิตสำนึกร่วมในการจัดการป่าชุมชนต้นแบบเขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบนของปราชญ์ป่า กลุ่มผู้ให้ข้อมูลสำคัญในการสัมภาษณ์เชิงลึก จำนวน ๔๐ รูป/คน และการสนทนากลุ่มเฉพาะ ๑๖ รูป/คน เครื่องมือที่ใช้ในการเก็บรวบรวมข้อมูลเป็นแบบสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง ทำการวิเคราะห์ข้อมูลแบบอรรถาธิบายและพรรณนาความ ผลการวิจัยพบว่า ๑. รูปแบบการจัดการป่าชุมชนต้นแบบเขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบน สรุปได้ ๒ รูปแบบ ได้แก่ รูปแบบการจัดการที่เรียกว่า “แบบเดิม” คือ การจัดการอนุรักษ์ พิทักษ์ป่าชุมชนที่ดำเนินการด้วยองค์ความรู้ ภูมิปัญญา ความเชื่อ ความศรัทธา กฎกติกาที่สืบทอดกันมาเป็นประเพณีตั้งแต่อดีต เช่น การเซ็นไหว้ผีปู่ตา การเซ็นไหว้ผีป่า ส่งผลให้เกิดการพิทักษ์รักษาพื้นที่ป่าชุมชนสืบทอดต่อมาได้ และรูปแบบการจัดการที่เรียกว่า “แบบใหม่” คือ การจัดการอนุรักษา พิทักษ์ป่าชุมชนที่มีหน่วยงานภาครัฐ เช่น กรมป่าไม้ เปิดโอกาสให้ชุมชนเข้ามาเป็นเจ้าของและจัดการป่าชุมชนด้วยตนเองและทำงานร่วมกัน โดยภาครัฐจะเป็นผู้กำกับดูแลการจัดการให้เป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐานที่กำหนดไว้ และมีการนำหลักคิดตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาประยุกต์ใช้ในการจัดการป่าชุมชนเพื่อให้เกิดความยั่งยืนตามแนวพระราชดำริ เช่น การปลูกป่าในใจคน, การปลูกป่า ๓ อย่าง ให้ประโยชน์ ๔ อย่าง, อีกทั้งมีการต่อยอดพัฒนาเป็นศูนย์เรียนรู้อนุรักษ์ธรรมชาติสิ่งแวดล้อม การท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ทำให้เกิดการอนุรักษ์ในเชิงพื้นที่จนประสบความสำเร็จอย่างชัดเจน นำไปสู่การขยายเป็นเครือข่ายป่าชุมชนและร่วมขับเคลื่อนให้เกิด พรบ.ป่าชุมชน เพื่อให้เกิดการทำงานที่เป็นรูปธรรมยิ่งขึ้น ๒. ปราชญ์ป่าได้แสดงบทบาทต่อการพัฒนางานเกี่ยวกับการจัดการป่าชุมชน ได้แก่ ๑) บทบาทผู้ให้ความรู้ ๒) บทบาทผู้สร้างกระบวนการจัดการ ๓) บทบาทผู้นำทางภูมิปัญญา ๔) บทบาทผู้สร้างเครือข่าย และ ๕) บทบาทผู้ประสานสัมพันธ์ จากการแสดงบทบาทของปราชญ์ป่านั้นเป็นการแสดงภาวะผู้นำในการจัดการป่าที่ประกอบด้วยภูมิความรู้ ภูมิธรรม และคุณลักษณะภาวะผู้นำเชิงพุทธประกอบด้วยสัปปุริธรรม ๗ เรียกว่า คือ “ปราชญ์ป่าเชิงพุทธ” โดยปราชญ์ป่าเชิงพุทธนั้นได้นำหลักพุทธธรรมมาบูรณาการจัดกิจกรรมส่งเสริมให้เกิดจิตสำนึกร่วมในการจัดการอนุรักษ์พิทักษ์ป่าชุมชน คือ ๑) การหาจุดร่วม(ทิฏฐิสามัญญตา) คือส่งเสริมให้ชุมชนมีความเห็นร่วมกัน มีความเห็นตรงกัน ในการเห็นถึงประโยชน์ของการจัดการป่าร่วมกัน ๒) การมีระเบียบ กฎ กติกาที่คนในชุมชนให้การยอมรับปฏิบัติเสมอกัน(สีลสามัญญตา) คือ มีความประพฤติสุจริต ดีงามตามระเบียบกติกาที่มี เคารพในสิทธิชุมชนเสมอกัน และ ๓) การใช้ประโยชน์ร่วมกัน (สาธารณโภคี) คือ ส่งเสริมให้ได้รับประโยชน์อย่างยุติธรรมเสมอกัน จากผลที่เกิดจากการอนุรักษ์ พิทักษ์ ฟื้นฟู รักษาป่าชุมชน โดยทุกคนในชุมชนร่วมเป็นเจ้าของป่าชุมชนและการใช้ประโยชน์ร่วมกัน ๓. กระบวนการสร้างจิตสำนึกร่วมในการจัดการป่าชุมชนตนแบบเขตลุ่มแม่น้ำมูลตอนบนของปราชญ์ป่า มี ๕ กระบวนการ เรียกว่า “KLIPS Model = กระบวนการสร้างจิตสำนึกร่วมของปราชญ์ป่า” ประกอบด้วย ๑) K = knowledge (กระบวนการให้ความรู้) ๒) L = leadership (กระบวนการพัฒนาภาวะผู้นำ) ๓) I = innovation (กระบวนการส่งเสริมและพัฒนานวัตกรรม) ๔) P= participation (กระบวนการสร้างเสริมการมีส่วนร่วม) และ ๕) S = Social Networks (กระบวนการสานสัมพันธ์เครือข่ายทางสังคม) โดยกระบวนทำงานด้านการสร้างจิตสำนึกร่วมของปราชญ์ป่านั้นเริ่มจากการหาจุดร่วม มีระเบียบเสมอกัน และใช้ประโยชน์ร่วมกัน คือ ส่งเสริมให้ได้รับประโยชน์อย่างยุติธรรมเสมอกัน เพื่อสร้างจิตสำนึกร่วมในการจัดการป่าชุมชนให้มีผลสมฤทธิ์ที่เป็นรูปธรรมก่อให้เกิดดุลยภาพแห่งการพัฒนาที่ยั่งยืนของการจัดการป่าชุมชน อันจะเป็นประโยชน์ในด้าน ต่าง ๆ คือ ๑) ประโยชน์เกิดขึ้นกับตนเอง คือ ทำให้ผู้นำองค์การรู้และเข้าธรรมชาติของความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับองค์การของตน โดยจะทำให้สามารถประพฤติปฏิบัติตนต่อกระแสความเปลี่ยนแปลงนั้นๆได้อย่างรู้เท่าทันการณ์ ๒) ประโยชน์เกิดขึ้นกับเพื่อนร่วมงานและชุมชน คือ ผู้นำองค์การจะได้รับความไว้วางใจ เป็นที่เคารพรักของเพื่อนร่วมงานทุกคน ซึ่งจะก่อให้เกิดการทำงานแบบทีมที่มีพลัง อันจะส่งผลดีทำให้องค์การมีความเข้มแข็งและประสบความสำเร็จอย่างยังยืน และ ๓) ประโยชน์เกิดขึ้นกับงานที่รับผิดชอบ คือ การขับเคลื่อนภาระงานทุกอย่างไปสู่ความสาเร็จตามเป้าหมายที่วางไว้ซึ่งจะส่งผลดีต่อการพัฒนาองค์การให้เจริญก้าวหน้าได้อย่างมั่นคงในที่สุด

Abstract: This research, a qualitative research, consists of three main objectives, namely: i) to study the model of community based forest management in the upper basin of Mun river; ii) to study roles of the forest scholars in cultivating consciousness in community based forest management in the upper basin of Mun river; and iii) to demonstrate a model of Consciousness Cultivation for the community based forest management in the upper basin of Mun River. The research was carried out using in-depth interviewing with 40 key informants and by discussing with 16 scholars from the focus group. Tools used to collect data in this research were structured interviews. The collected data were analyzed using descriptive and exploratory data analyses. Findings in this study reveal as follows: 1. The model of community based forest management in the upper basin of Mun river can be categorized into the following 2 types: "Traditional Forest Conservation" refers to community forest management based on knowledge, local wisdom, beliefs, faith and rules descended as local tradition since the part. For example , Phu Ta ghost prayer ceremony, and making offerings to the forest ghost which contribute to continuous commitment to preserve the forests of local residents. And another type of management model is “Modern Forest Conservation” which refers to community based forest management as implemented by governmental authorities like the Royal Forest Department in allowing the community to participate in owning and managing the community forest by themselves and work together with the authority, whereas the government will supervise the management processes to follow the required standards. Furthermore, the Sufficiency Economy theory is also applied to the latter management model so that to achieve the sustainability according to Royal Initiative guideline of His Majesty the King, e.g. ; planting in one's heart , growing 3 plants for 4 benefits. Furthermore, the development will also contribute to a learning center for nature conservation, ecotourism which will distinctly contribute to successful spatial conservation leading to the extension of the community forest network and in driving to legislate the Community Forestry Act aiming to establish more concrete network. 2. Forest scholars have played significant roles in the development of community based forest management including: i) the role of the instructor, ii) the role of the creator of the management process, iii) the role of the intellectual leader, iv) Network builder role, and v) Coordinator role. The role of forest scholar is to show the leadership in forest management consisting of the knowledge, morality, and characteristics of Buddhist leaders or "Buddhist Forest Scholar" whose principle to follow will include Sappurisadhamma - 7 Virtuous Qualities. This Buddhist Forest Scholar will apply Buddhist moral code to incorporate with activities that promote the cultivation of consciousness in preserving community forest as in the following: i) Finding a common point (common sense) is to encourage the community to agree in consistent with the benefits of cooperation in the management, ii) Rules and regulations will be provided so that people in the community accept and practice in harmony with the principles of respect, and iii) Sharing of the benefits (public facilities) is to promote equality in gaining the benefits as derived from the results of conservation, preservation, and restoration of community forest where everyone in the community is the shared owner of the community forest and it utilization. 3. The process in cultivating awareness in community forest management in the upper basin of Mun river includes the following 5 steps of process known as "KLIPS Model = A Process in cultivating consciousness implemented by forest scholar" consisting of : i) K = knowledge, ii) L= leadership, iii) I = innovation, iv) P = participation, v) S = Social Networks (Social Networking Process). The process in cultivating consciousness implemented by forest scholar " start from finding common ground and utilization which will promote equality in benefit utilization so that to cultivate consciousness in community forest management to become substantial effective in bringing the balance of sustain development to community forest in various aspects , namely ; i) Self benefits, that is to make organizational leaders recognize and understand the nature of changes that occur to their organization so that to behave in consistent with that changes accordingly, ii) Benefits to colleagues and community that is organizational leaders will be trusted, respectful for all colleagues which will lead to a powerful teamwork resulting in a strong organization with sustainable success, iii) Benefits to responsible work, that is to drive every task to be achieved as intended which will contribute to the development of the organization to grow steadily.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. ส่วนหอสมุดกลาง

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: เดชา กัปโก

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: พระมหาบุญเลิศ อินฺทปญฺโญ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2560

Modified: 2020-04-08

Issued: 2561-08-21

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาการพัฒนาสังคม

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU600101005.pdf	6.83 MB	115	2025-09-09 16:54:36

ใช้เวลา

0.021007 วินาที