ศึกษาลักขณูปนิชฌานในการเจริญวิปัสสนาภาวนา ในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท

A Study of Lakkhaṇūpanijjhāna in Vipassanā Meditation in the Theravāda Buddhist Scriptures

Name: ศุภากร วังวุฒิภิญโญ

keyword: วิปัสสนาภาวนา

; ลักขณูปนิชฌาน

Abstract: วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ เพื่อศึกษาสภาวฌานในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท เพื่อศึกษาลักขณูปนิชฌานในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท และเพื่อศึกษาการเจริญวิปัสสนาภาวนาเพื่อทำให้เกิดลักขณูปนิชฌาน โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น คัมภีร์วิสุทธิมรรค โดยการรวบรวมข้อมูล นำมาประมวล วิเคราะห์ เรียบเรียงบรรยายแบบเชิงพรรณนา และสรุปตรวจสอบความถูกต้องโดยผู้เชี่ยวชาญ จากการศึกษาพบว่า สภาวฌาน หมายถึง สภาวจิตที่เพ่งพินิจจนเป็นสมาธิแน่วแน่ถึงขั้นอัปปนาสมาธิ ซึ่งมีอยู่ ๒ แบบ คือ ๑) การเพ่งอารมณ์บัญญัติ คือ รูปฌาน และอรูปฌาน เป็นสมถภาวนา ให้ผลสูงสุด คือ สมาบัติ ๘ และอภิญญา ๕ เรียกว่าอารัมมณูปนิชฌาน ๒) การเพ่งอารมณ์ปรมัตถ์ คือการเพ่งลักษณะของสังขารให้เห็นความเป็นไตรลักษณ์ เป็นวิปัสสนาภาวนา ให้ผลสูงสุด คือ มรรค ผล นิพพาน เรียกว่าลักขณูปนิชฌาน ลักขณูปนิชฌาน หมายถึง การเพ่งลักษณะซึ่งเป็นอารมณ์ปรมัตถ์ ได้แก่ วิปัสสนา มรรค และผล วิปัสสนาชื่อว่าลักขณูปนิชฌาน เพราะเพ่งพินิจสังขารโดยไตรลักษณ์ มรรคชื่อว่าลักขณูปนิชฌาน เพราะยังกิจแห่งวิปัสสนาให้สำเร็จ ผลชื่อว่าลักขณูปนิชฌาน เพราะเพ่งพินิจสภาวะอันมีลักษณะสุญญตะ อนิมิตตะ และอัปปณิหิตะอย่างหนึ่ง และเพราะเห็นลักษณะสัจจภาวะนิพพานอย่างหนึ่ง การเจริญวิปัสสนาภาวนาเป็นหนทางการทำให้เกิดลักขณูปนิชฌาน ซึ่งมีวิธีหลักใหญ่อยู่ ๒ วิธี คือ ๑) สมถปุพพังคมวิปัสสนา เป็นการเจริญวิปัสสนาโดยใช้ฌานเป็นบาทฐาน ผู้ที่ปฏิบัติแนวนี้ เรียกว่าสมถยานิก ๒) วิปัสสนาปุพพังคมสมถะ เป็นการเจริญวิปัสสนาโดยไม่มีฌานเป็นบาทฐาน แต่ใช้ขณิกสมาธิจนเกิดกำลังเทียบเท่าฌาน ผู้ปฏิบัติแนวนี้ เรียกว่าวิปัสสนายานิกซึ่งทั้ง ๒ วิธีนี้ เป็นการเจริญวิปัสสนาตามหลักสติปัฏฐานสูตร อันเป็นทางสายเดียวที่สามารถพ้นจากอำนาจครอบงำของกิเลส ที่สุด คือ นำไปสู่ความหลุดพ้นที่ยั่งยืนอย่างแท้จริง

Abstract: This thesis has three objectives: to study the state of Jhāna in the Theravāda Buddhist Scriptures, to study Lakkhaṇūpanijjhāna in the Theravāda Buddhist Scriptures and to study how Lakkhaṇūpanijjhāna can be developed through Vipassanā Meditation practice. Clarified and analyzed data are taken from the Theravāda Buddhist scriptures namely, the Tipitaka, Buddhist commentaries, Tīga, and other related scriptures such as the Visuddhimagga then composed, explained in details, corrected and verified by Buddhist scholars. The study found that the states for Jhāna happen when the mind is steadily concentrated until it is up to the level of Appanāsamādhi: the Attainment Concentration. The Jhāna can be divided into 2 forms: 1) the Samathabhāvanā’s conceptual concentration consisting Rūpa-jhāna: the Four Absorptions of the Form Sphere and Arūpa-jhāna: the Four Absorptions of the Formless Sphere. Both Jhāna forms yield the highest result called the Samāpatti (the attainment) and Abhiññā (the superknowledge), which is concluded as Ārammaṇūpanijjhāna: the object-scrutinizing Jhāna. 2) The Vipassanābhāvanā’s ultimate truth concentration, that is, when practitioners acknowledge the Three Characteristics of the conditioned things. This practice yields the highest result called Magga, Phala and Nibbāna and is called Lakkhaṇūpanijjhāna: characteristic-examining Jhāna. Lakkhaṇūpanijjhāna is in fact the acknowledgement of the ultimate truth namely the Magga, Phala and Nibbāna. It is considered Vipassanābhāvanā because it acknowledges conditioned things by their Three Characteristics. It is considered Magga because it is the Vipassanā’s successful path and it is considered Phala because it contemplates the Suññata: voidness, the Animitta: signless and the Appaṇihita: desireless conditions. And lastly, Lakkhaṇūpanijjhāna is considered Nibbāna because it acknowledges the final deliverance from suffering of conditioned things. Vipassanābhāvanā, as the path to Lakkhaṇūpanijjhāna, can be practiced in two main different methods, namely, 1) Samathapubbaṅgamavipassanā, using jhāna as its base and the ones who use this method is called Samathayānika, and 2) Vipassanāpubbaṅgamasamatha using no jhāna as its base, but take to the Khaṇikasamādhi: momentary concentration until its strength is equivalent to the jhāna. Practitioners who use this method is called Vipassanāyānika. Both ways are, according to the Satipaṭṭhāna Sutta, the methods for Vipassanā Meditation practice, which the Buddha stated that is the only way leading mankind out of the conquering power of defilements and would lead them to their permanent freedom.

Mahachulalongkornrajavidyalaya University. Center Library

Address: AYUTTHAYA

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาชิต ญานชิโต

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: สุเทพ พรมเลิศ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2558

Modified: 2561-07-19

Issued: 2561-07-19

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU580208081.pdf	2.95 MB	6	2025-04-13 11:19:09

ใช้เวลา

0.034404 วินาที