ศึกษาหลักการพัฒนาสมาธิสัมโพชฌงค์ในการเจริญวิปัสสนาภาวนา

A Study of Bojjhangasamādhi Development in Vipassana Meditation Pracice

Name: พระฉัตรชัย อภินนฺโท (กุมภีพงษ์)

keyword: วิปัสสนาภาวนา

; สมาธิสัมโพชฌงค์

; สัมโพชฌงค์

Abstract: วิทยานิพนธ์เรื่องนี้ มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ เพื่อศึกษาสมาธิในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท เพื่อศึกษาการเจริญวิปัสสนาภาวนาในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท เพื่อศึกษาหลักการพัฒนาสมาธิสัมโพชฌงค์ในการเจริญวิปัสสนาภาวนา โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท คือ พระไตรปิฎก อรรถกถา ฎีกา และคัมภีร์อื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง โดยการประมวล วิเคราะห์ และเรียบเรียงข้อมูล ตรวจสอบความถูกต้องจากผู้เชี่ยวชาญ และอาจารย์ที่ปรึกษา นำมาบรรยายเชิงพรรณนาเรียงตามลำดับ วัตถุประสงค์ของการวิจัย จากการศึกษาพบว่า สมาธิ หมายถึง ความมีใจตั้งมั่น ความตั้งมั่นแห่งจิต การทำให้ใจสงบแน่วแน่ ไม่ฟุ้งซ่าน ภาวะที่จิตตั้งเรียบแน่วแน่อยู่ในอารมณ์ คือ อันหนึ่งอันเดียว ในทางพระพุทธศาสนามักใช้เป็น คำเรียกว่า อธิจิตตสิกขา หรือ สัมมาสมาธิ ที่มีลักษณะพิเศษ คือ มีการไม่ฟุ้งซ่าน มีความตั้งจิตมั่นเป็นหน้าที่ มีการละความตั้งใจมั่นในทางผิดเป็นผลปรากฎ การเจริญวิปัสสนาภาวนาในคัมภีร์พุทธศาสนาเถรวาท มีแนวทางในการเจริญ ๒ แบบ ๑.สมถยานิกะ คือ การเจริญวิปัสสนา โดยอาศัยวิธีการของสมถะเป็นบาทฐาน ทำองค์ฌาน คือ วิตก วิจาร ปีติ สุข เอกัคคตา ให้เกิดขึ้นจนเป็นความชำนาญ ๒.วิปัสสนายานิกะ คือ การเจริญวิปัสสนาโดยอาศัยอารมณ์วิปัสสนาล้วนมีอารมณ์ ๖ ที่เรียกว่า วิปัสสนาภูมิ คือ พิจารณาขันธ์ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาตุ ๑๘ อินทรีย์ ๒๒ อริยสัจ ๔ และปฏิจจสมุปบาท ๑๒ โดยสรุป คือ รูปนาม ตามแนวทางแห่งอริยสัจ ๔ โดยวิธีปฏิบัติตามมรรคมีองค์ ๘ ประกอบด้วยโพธิปักขิยธรรม ๓๗ คือ ปฏิบัติตามหลักสติปัฏฐาน ๔ ได้แก่ ๑.มีสติเข้าไปตั้งมั่นในกาย เรียกว่า กายานุปัสสนาสติปัฏฐาน ๒.มีสติเข้าไปตั้งมั่นในเวทนา เรียกว่า เวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน ๓.มีสติเข้าไปตั้งมั่นในจิต เรียกว่าจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน ๔.มีสติเข้าไปตั้งมั่นในธรรม เรียกว่า ธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน การพัฒนาของสมาธิที่เจริญขึ้นตามลำดับ ทำให้จิตมีความตั้งมั่นในการเจริญภาวนาถึงความบริบูรณ์ ย่อมหมายถึงเป็นการพัฒนาสมาธิไปสู่สมาธิสัมโพชฌงค์ ผู้พัฒนาจิตวางเฉยตั้งมั่นจนเกิดความชำนาญได้เป็นอย่างดีแล้ว ย่อมดำเนินเข้าถึงองค์แห่งการตรัสรู้ตามหลักโพชฌงค์ ตั้งสติระลึกรู้สภาวธรรม รูปนามปัจจุบันที่ปรากฏทางทวารทั้ง ๖ ก็จะเห็นทุกสิ่งตามความเป็นจริง เกิดปัญญาญาณที่รู้แจ้งพระนิพพาน

Abstract: This thesis has three objectives: to study Samādhi (Concentration) in the Theravāda Buddhist Scriptures, to study how insight meditation is practiced in the Theravāda Buddhist Scriptures and to study how Samādhi can be developed in the Bojjhanga practice. Clarified and analyzed data are taken from the Theravāda Buddhist scriptures namely, the Tipitaka, Buddhist commentaries, Tiga and other related scriptures such at the Visuddhimagga then composed, explained in getails and verified by Buddhist scriptures. The study found that Samādhi means the mind that is concentrated. It is when the mind is calm, tranquil and not distracted. A condition when the mind is steadied or is single-minded is called Adhicittasikkhā or training in higher mentality or Sammāsamādhi (Right Concentration). The Right Concentration possesses a special character, that is, it is not distracted and is a focused mind. The result of this is that practitioners can abandon wrong determination. According to the Theravāda Buddhist Scriptures, Vipassana meditation can be done with two methods: (1) The Samathayānika where practitioners use quietness as their base, that is, to develop tranquility before turning to insight meditation. With this method, they are to develop the first Jhāna or first absorption, which consists of Vitakka: initial application, Vicāra: sustained application, Pīti: rapture, Sukha: happiness and Ekaggatā: one-pointedness until they are keen in the practice. (2) Vipassanāyānika: one whose vehicle is pure insight or the insight-vehicled. The practice consists of Pañca-khandha: the Five Groups of Existence, Āyatana: the 12 sense-fields, Dhātu: the 18 elements, Indriya: the 22 faculties, the Four Noble Truths and Paṭiccasamuppāda: the Dependent Origination. All these practices lead to the conclusion that Nāma (mind) and Rūpa (material) are the bases for insight to arise. However, the process has to be through the Four Foundations of Mindfulness methods namely: Kāyānupassanā (contemplation of the body), Vedanāyānupassanā (contemplation of feelings), Cittānupassanā (contemplation of mind) and Dhammānupassanā (contemplation of mind-objects). The study found that Samādhi will be developed accordingly so the mind is also formed steadily in the meditation. This means that the mind will be developed to the level of Concentration in the Bojjhaṅga. Meditator who has skillfully practiced until his mind is steadfast could enter into the Enlightenment Factors. When he can mindfully aware of the Nāma (mind) and Rūpa (material) appearing at the six-sense doors, he will see the nature of things as they are. Thus, obtain the wisdom for Nibbāna.

Mahachulalongkornrajavidyalaya University. Center Library

Address: AYUTTHAYA

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระมหาสมลักษณ์ คนฺธสาโร (สาราภิวงศ์)

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: เวทย์ บรรณกรกุล

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2558

Modified: 2561-07-19

Issued: 2561-07-19

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU580208075.pdf	1.23 MB	37	2023-03-22 12:53:13

ใช้เวลา

0.030604 วินาที