การศึกษาวิเคราะห์แนวคิดเรื่องภพในพระพุทธศาสนาเถรวาท

A critical study of the concept of the Bhava In Theravada Buddhism

Name: ธนสิทธิ์ ฉัตรสุวรรณ

keyword: พระพุทธศาสนาเถรวาท

; เรื่องภพ

Abstract: งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ ๓ ประการ คือ ๑) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องภพในคัมภีร์พระไตรปิฎกบาลีที่จะใช้เป็นกรอบในการทำความเข้าใจแนวคิดเรื่องภพในพระพุทธศาสนา ๒) เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องภพในรูปแบบต่างๆ ตามที่ปรากฏในคัมภีร์ชั้นรอง มี คัมภีร์อรรถกถา เป็นต้น เพื่อพิจารณาความสอดคล้องกับคำสอนสำคัญเรื่องอนัตตาในพระพุทธศาสนา ๓) เพื่อศึกษาวิเคราะห์แนวคิดเรื่องภพในพระพุทธศาสนาตามแนวทางที่สามารถประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตระดับปัจเจกบุคคลและระดับสังคมในยุคปัจจุบัน ผลการวิจัยตามวัตถุประสงค์ข้อที่ ๑ พบว่า แนวคิดเรื่องภพปรากฏชัดเจนในคัมภีร์พระไตรปิฎก ซึ่งชี้ให้เห็นว่า กรรม หรือ การกระทำทางกาย วาจา และใจของสัตว์ทั้งหลายนำไปสู่การเกิดในภพทั้ง ๓ คือ กามภพ รูปภพ และอรูปภพ ซึ่งจำแนกรายละเอียดออกเป็น ๓๑ ภพ แต่กรรมและการเวียนว่ายในภพทั้ง ๓ นี้เป็นสภาพที่อยู่ในกระแสกระบวนการเชิงเหตุปัจจัยที่สามารถมีได้ตามเหตุปัจจัยและดับได้เมื่อไม่มีเหตุปัจจัย ไม่ได้เกี่ยวข้องกับสิ่งที่เรียกว่า “อัตตา” หรือ วิญญาณอมตะ ผลการวิจัยตามวัตถุประสงค์ข้อที่ ๒ พบว่า แนวคิดคำสอนเรื่องภพได้รับการพัฒนาในคัมภีร์ชั้นรองต่างๆ โดยพระสาวกยุคหลัง ซึ่งแสดงให้เห็นว่า มีการตีความคำสอนเรื่องภพในหลากหลายแนวทาง โดยเฉพาะ การนำคำสอนเรื่องปฏิจจสมุปบาทไปใช้ในการตีความคำสอนเรื่องภพทำให้เกิดรูปแบบกระแสหลักที่เกิดการตีความคำสอนเรื่องภพ ๒ รูปแบบซึ่งเป็นที่ยอมรับกันในปัจจุบัน คือ ๑) การตีความแบบข้ามภพข้ามชาติ และ ๒) การตีความแบบขณะจิตปัจจุบัน เมื่อนำรูปแบบการตีความดังกล่าวมาพิจารณาในรายละเอียดทำให้เห็นว่า การตีความคำสอนเรื่องภพแบบข้ามภพข้ามชาติมีแนวโน้มที่อาจจะขัดแย้งต่อคำสอนเรื่องอนัตตา และการชี้ความสำคัญของชีวิตหลังความตายก่อให้เกิดการละเลยชีวิตในปัจจุบันซึ่งได้รับการเน้นย้ำจากพระพุทธศาสนาแบบดั้งเดิมและนำไปสู่ปัญหาในการทำความเข้าใจความเชื่อเรื่องกรรม เป็นต้น ผลการวิจัยตามวัตถุประสงค์ข้อที่ ๓ พบว่า แนวคิดคำสอนเรื่องภพที่เน้นคุณค่าและความสำคัญของชีวิตในปัจจุบันสามารถนำไปประยุกต์ใช้เพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีทั้งในระดับปัจเจกบุคคลและระดับสังคมในยุคปัจจุบัน

Abstract: This research is of 3 objectives:- 1) to study the concept of Bhava in the Pali Tripitaka scriptures to be used as a framework for understanding the concept of Bhava in Theravada Buddhism 2) to study the concept of Bhava in its various forms as shown in the secondary scriptures consistent with the teachings of the non-self in Buddhism 3) to analyze the concept of Bhava that can be applied to the individual life and the modern societies. From the first objective of the research, it is found that the concept of Bhava is evident in the Tipitaka scriptures. This point shows that the physical action, the speech and the mental action of beings lead them to the birth in 3 states of the beings which are divided into 31 states by their karma. The kama and the circle of the birth and the death in 31 states are in the process of the cause and effect without the connection with the self or the immortal soul. From the second objective of the research, it is found that the Buddhist teaching of Bhava developed in the secondary scriptures by the later disciple shows that the teaching of Bhava can be interpreted into 2 ways:- the type of the present life and the life of the death (the incarnation) and 2) the type of the present life. The first type of the interpretation is associated with the cause and effect leading beings to fall into the stream of the birth and the death in the states of the humans beings and in other forms of lives according to the cosmological structure of Bhavas. This type of the interpretation is viewed as contrast to the teaching of Anatta. The second type of the interpretation is associated with the current events in every stage of life leading human beings’ lives to facing with every kind of the sufferings. This type of the interpretation can be applied to the present life. From the third objective of the research, it found the Buddhist teaching of Bhava which emphasizing the importance of the present life can be applied to the quality of the individual life and the present societies.

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สำนักหอสมุดและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: อยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: พระสุธีธรรมานุวัตร

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: วัชระ งามจิตรเจริญ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: ชาญณรงค์ บุญหนุน

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2558

Modified: 2561-07-11

Issued: 2561-07-11

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต

Level: ปริญญาเอก

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU580102025.pdf	2.47 MB	30	2025-04-24 15:36:55

ใช้เวลา

0.035547 วินาที